VandaagsVertaalProbleem

   ‘Zie, zie, zie!’ onomatopede Guido Gezelle over de gierzwaluw (in facsimile hier , het gedicht zelf hier maar je hoeft geen synesteticus te zijn om in het zoeven van de boeren- of de huiszwaluwen dezelfde of soortgelijke geluiden te horen.    Wij hadden zwaluwen op ons balkon in het Bulgaarse plaatsje Toerkintsja en we zagen de bouw van het nest, het betrekken van de domicilie en het uitbroeden van de eieren, gevolgd door vijf wijd geopende snavels die erbovenuit staken zo gauw zich een skriepend ouderfiguur in de nabijheid bevond.    Als wij ons op het balkon begaven, of Tsjorap de kat, dan werden we onmiddellijk weggejaagd met rakelings langs ons hoofd scherende duikvluchten. Toen de kleintjes op uitvliegen stonden, kwamen er ineens een hoop meer zwaluwen aanvliegen en rond het nest cirkelen. Om de kleintjes te helpen door het goede voorbeeld te geven? Of maken ze een zwerm zodat de kleintjes minder gevaar lopen door rovers te worde...

   Ver in de bergen bij Samarkand, hoog op de helling daar is een meer, zo groen als smaragd, en in dat meer daar woont de maanroosvis. Wat is een maanroosvis? Is dat een vis die je veilig leert lezen, woordje voor woordje en niet teveel tegelijk? Nee! O nee! De maanroosvis is een gruwelijk monster dat ik heb ontdekt op mijn speurtochten naar angstaanjagende wezens die zich kunnen verstoppen onder je bed, in de kast, achter de boeken, onder het tapijt, achter de gordijnen, in de spouwmuur en overal waar en wanneer jij je ogen maar niet dicht wil doen, en die wacht tot jij helemaal alleen bent met jezelf en je gedachten en ideeën en bedenksels en alles wat er in je hoofd rondtolt. Dan komt de maanroosvis, en die maanroosvis komt je helemaal besnuffelen van onder tot boven en dan – eet – hij – je – op... Tenminste, dat is heel waarschijnlijk, want nog niemand heeft het bezoek van een maanroosvis kunnen navertellen. Dus vraag me niet waar het volgende slaapliedje vandaan k...

   Om niet helemaal afgesneden te raken van de natuur en de planten en de dieren en het bos en het gras en de maan en de sterren, de natuurlijke leefwereld van alles en iedereen waarmee wij de aarde delen (hoe lang nog), is het goed om al dit en dat niet helemaal te verdonkeremanen en te verduisterezonnen omdat geen kip, geen hond, geen kind noch kraai zogenaamd meer zou weten wat het zijn.       Hé diedel diedel,       De kat op de fiedel, De koe sprong over de maan;       De hond die lachte       Toen hij dat zag, En het bord liep weg met de spaan.    – luidt een klassiek Engelse bakerrijmpje in het Nederlands vertaald. En als je denkt dat dat niet kan, vioolspelende katten, over de maan springende koeien, lachende honden, en borden die met de spaan weglopen, nou, luister dan maar eens naar Op een ezel naar de maan : Hé, ho, ...

Er was eens een man die was stapelgek Die sprong op een dag in de la bestek, Maar de la kon hem niet dragen, Toen sprong hij in de zandkruiwagen, Maar de wagen viel in ’t vuur, Toen sprong hij in de koeienschuur, Maar de koe sloeg met haar staart, Toen sprong hij in de appeltaart, Maar de taart smaakte niet fijn, Toen sprong hij op het dorpsplein, Maar de plein lag vol met stenen, Toen brak hij allebei zijn benen.    — is mijn vertaling in En weg was haar neus (op blz. 149) van het onzinstapeldoorgeefleugenrijm dat begint met There was a man, he went mad .    In de Engelse folklore zijn er van die rijmen meer – is mijn indruk, ik ga af op de 888 nursery rhymes die de Opies hebben opgenomen in hun standaard Oxford Nursery Rhyme Book – dan in het Nederlands, waar ze in Van Vlotens niet vol te prijzen Baker- en kinderrijmen nauwelijks voorkomen. Je hebt (in de sectie Verhalen en liedjes ) het klassieke stapelverhaal over het varken dat niet ...

                  Ze voeren ter zee in een Zeef, jawel,                         In een Zeef voeren ze ter zee.    Edward Lear schreef al over Jumblies die varen in een zeef – Haspels in het Nederlands van Wim Tigges ( Babbels en krabbels van Edward Lear , 1978 – hierboven Lears tekening van het voorval) – en natuurlijk zijn er nog veel meer dingen die niet kunnen op de wereld. Kinderen hebben een onvoorstelbaar groot voorstellingvermogen en voor het onmogelijke draaien ze hun hand niet om. Als je zegt dat de koeien in de herfst naar het zuiden vliegen, zien ze dat zo voor zich, als je ze zegt dat je bomen kan omblazen geloven ze dat graag, en ze geloven het zelfs als je zegt dat je geen mens bent maar eigenlijk een leeuw. Ze weten donders goed dat het niet kan, ...

   Letterlijk is vaak het leukst. Figuurlijk is een doordenkertje: immers je neemt het niet letterlijk. Het letterlijk nemen van woorden en zinnen is een van de belangrijkste drijvende krachten uit de stripreeks over Baron van Tast tot Zeveren van Jan van Haasteren. (Vandaar ook dat een hele reeks scenaristen verantwoordelijk kan zijn voor de teksten van de verhalen.) Als de Baron een auto gaat kopen is een Lelijke Eend een eend, een Volkswagen Kever een kever en een Opel Kadet een kadet, waarna hij de showroom uitrent en besluit de bus te pakken – een bus doppertjes. Als de Baron mensen verwenst volgen ze zijn verwensing op: een flapdrol wordt er een, een uilskuiken, en snotaap en een klootzak ook. Als hij een brand meldt door op een brandmelder te drukken, vliegt zijn hand in brand: bij de drogist (die juist vlooien stampt voor vlooienpoeder) krijgt hij brandzalf die zijn hand nog meer verbrandt, en als hij vervolgens op de scooter stapt en zijn valhelm opzet, blijft ...

   Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst, en daarom kunnen de ambities van de nieuwe generaties niet groot genoeg zijn. ‘Wees realistisch, eis het onmogelijke,’ heb ik altijd een mooie wijze uitspraak gevonden. Maar dan zijn er altijd mensen – stakkerig wijze volwassenen, maar ook wel eens al te brave leeftijdgenoten – die onder ‘realistisch’ verstaan doen wat je ouders al deden en de beproefde gulden middenweg naar de afgrond bewandelen.    Domkoppen zijn een dankbaar onderwerp voor verhalen en gedichten. Je moet best slim zijn om iets doms te bedenken, en de verzamelde verhalen die er over dergelijke visionaire sufferds zijn gemaakt, lezen hier en daar als Wittgensteiniaanse filosofie. Ik heb hier bijvoorbeeld The Book of Noodles , ondertiteld Stories of Simpletons; or Fools and their Follies , samengesteld door W.A. Clouston uit 1888, en twee recentere verzamelingen van Carl Withers, I Saw a Rocket Walk a Mile, Nonsense Tales, Chants and Songs from Man...