VandaagsVertaalProbleem

   Een zelfportret in de schilderkunst heet in het Engels ‘a portrait of the artist’. ‘A portrait of the artist as a young man’ is dan ook doodgewoon ‘zelfportret als jongeman’.    Waarom hebben jullie mij dan niet zo vertaald? Waarom hebben jullie de titel van Joyce z’n Bildungsroman uit 1916, A Portrait of the Artist as a Young Man dan niet vertaald als Zelfportret als jongeman maar als Zelfportret van de kunstenaar als jonge man ? Nou? Hè? Vertel op. Biecht op. Beken!    Er zijn verklaringen vooraf en er zijn verklaringen achteraf. De verklaringen vooraf zijn de overwegingen die hebben geleid tot. De verklaringen achteraf zijn de dingen die mooi meegenomen zijn bij.     A Portrait of the Artist as a Young Man werd begin jaren twintig in het Frans vertaald door Ludmila Savitzky met enige redactionele medewerking van de auteur. Nou ja, medewerking, eerder tegenwerking. Joyce kwam met het weinig behulpzame voorstel om alle voornamen te verfransen en van Stephen (Dedalus) Etienn

   Tolstoj schrijft belabberd, zegt Hans Boland. Nietes, zegt Willem Weststeijn. Wie heeft gelijk?    Tolstojs stijl is naatje, zegt Mariëngofs hoofdpersoon Olga in Cynici : ‘Ondanks hun krenterigheid zijn Fransen toch wel naïef. Ze leren nu al bij ons om hun romans met dezelfde slechte literaire stijl als Tolstoj en even saai als Dostojevski te schrijven. Maar helaas, het wil ze niet lukken.’    Nietes, zegt Nabokov: ‘Tolstoj is de grootste Russische schrijver van verhalend proza. Als we zijn voorlopers Poesjkin en Lermontov buiten beschouwing laten, kunnen we de grootste kunstenaars van het Russische proza als volgt rangschikken: één Tolstoj; twee Gogol; drie Tsjechov; vier Toergenjev.’    Mensen, mensen! Wees toch lief voor elkaar! Jullie hebben allemaal gelijk! Jij, en jij, en jij en jij ook.    Tolstoj bekommerde zich bar weinig om zijn schrijfstijl.* Zeker vergeleken met de zorg die Tsjechov aan het effect van zijn zinnen besteedde, en met Toergenjevs verlekkerde woordengewen

   Toergenjev mag dan een afgrijselijke ouwehoer zijn, die zich al wendend en wiekend en allitererend en aldoriserend van het ene woord naar het andere laat meevoeren en het ene epitheton aan de andere uitweiding rijgt, en het zelfs bestaat uitleggerige voetnoten aan zijn eigen verhalen toe te voegen, banketbakker onder de broodschrijvers, een auteur die vooral zichzelf graag hoort praten, waarbij de lezer niet zelden de draad kwijtraakt omdat alles behalve mooi ook heel onduidelijk wordt gezegd en niet altijd even kloppend, maar wat maakt het uit, als het maar mooi is, nietwaar, als je je maar in zijn van zachtfluwelen moccassins gemaakte kano kan laten meekabbelen op zijn aangenaam ruisende woordenstroom richting het kalme diepe meer van de slaap, ook al zegt het niets wat er staat, ook al kan driekwart gevoegelijk ongezegd blijven wat er staat, toch zijn er passages die werkelijk zeer geslaagd zijn, trefzeker en ontroerend, en dat maakt niet alleen de daaraan voorafgaande woordenbr

   Tsjeboerasjka is een grootorig, wollig en goedgelovig wezentje uit een ver land dat in 1966 per ongeluk in een krat appelsienen in Rusland belandde. Omdat hij aan wal eerst de hele tijd omtuimelde van de slapende ledematen werd hij Tsjeboerasjka genoemd, wat Omtuimelaartje betekent. Hij solliciteerde bij de dierentuin maar werd afgewezen omdat hij onbekend was aan de wetenschap. Al snel sloot hij vriendschap met een onberispelijk geklede en uiterst vriendelijke krokodil, genaamd Gena, die mogelijk een nazaat was van de even onberispelijk geklede maar uiterst onvriendelijke krokodil die een halve eeuw eerder de straten van Petersburg onveilig maakte in het relaas Krokodil van Kornej Tsjoekovski. Het leven wordt Tsjeboerasjka en Gena zuur gemaakt door madame Sjapoklak (genoemd naar een inklapbare hoge hoed of klak) en haar dievende rat. De avonturen die ze beleven werden in meerdere, razend populaire boeken opgetekend door Edouard Oespenski (1937-2018), die ook de chroniqueur was va

   Waar heb ik dat nou weer vandaan? Charms?    Even opzoeken leert: jawel.    Kijk maar, gewoon afgedrukt in Bij mij op de maan (2016) op bladzijde 450-451, een kindergedicht van Daniil Charms uit 1935.    Plagiaat!    Of is het: onbewust beïnvloed?    Wat maakt het uit. Beter goed gejat dan slecht bedacht.    En: intertekstuele verwijzing. Vroeger ook wel bekend als ‘met een knipoog naar’.    En mag je het zelf ook niet bedacht hebben? Immers, wat is er idyllischer dan een beetje in jezelf liedjes zingen?    Zelfs als ze van anderen zijn...    Wat de zelfvertaling betreft: ik heb de indruk dat die een beetje normaler en doorsneeïger is, van ritme en beelden, dan het origineel. Hier heb ik nog niet echt iets gewonnen. En dat moet toch wel de conclusie gaan worden die zich opdringt: een gedicht in vertaling wordt onherroepelijk anders. Besef dat en ontleen er de vrijheid aan om er iets eigens van te maken, en het verlies te compenseren met winst.    Men kan geen ijzer met h

   De tweede zin van Anna Karenina is ook een fraaie eerste zin. Fraaier dan de eerste misschien wel. Juist omdat die tweede zin zo’n echte fraaie eerste zin is, ligt het voor de hand dat de klassieke, beroemde echte eerste zin werkelijk spreekwoordelijk bedoeld is, een soort motto, en niet in de stroom van het verhaal is opgenomen. Dus weer een argument om die dan ook spreekwoordelijk te vertalen.    Hij luidt, die tweede zin, ‘Все смешалось в доме Облонских.’ ‘Alles mengelde zich dooreen ten huize van de Oblonski’s.’ – zou je kunnen zeggen. Maar je zou het op tientallen honderden duizenden manieren anders kunnen zeggen. Hier heeft de vertaler pas echt gedwongen vrij spel om alles uit de kast te halen om de chaos, de onrust, de puinhoop, de warboel, de janboel, de klerebende, de tering- en kutzooi die bij de Oblonski’s heerst, die warrelklomp en mengelmoes, die mallemolen, jodenkerk, die tohoewabohoe, waar alles ontregeld en in de war is en op z’n kop staat en overhoop ligt en iede

   We moeten alle zeilen bijzetten en de hersens laten kraken. Het wetenschappelijk aanpakken. Onweerlegbaar, herhaalbaar en falsificeerbaar maken. Met spijkerharde criteria voor waarom we het een het een noemen en het ander het ander.    Ik heb de volgende onderverdeling gemaakt. Ik wilde schrijven onderdeling, wat wel zo leuk is. Onderdeling dus, in de volgende onderdelen.    De vertalingen van de eerste regel heb je in drie verschillende smaken:    1) De spreekwoordelijke, die meestal kort en krachtig zijn en waarvan een bepaalde noodzakelijkheid in de manier van zeggen uitgaat;    2) De verhalende, waarvan het lijkt of ze in het verhaal zijn opgenomen;    3) De betogende, die de regel beschouwen als een abusievelijk aan het begin geplaatste conclusie, of een soort abstract aan het begin van een wetenschappelijk artikel, opdat je niet alles hoeft te lezen voor je erachter komt dat het je geen hol interesseert.    Dat klinkt nog, eh, vrij subjectief, professor. Type natteving

   De voorbeelden.    De tien Nederlandse, negen Duitse, zes Engelse en drie Franse vertalingen van ‘alle gelukkige gezinnen’ op een rij.    Hoe doen we ze, chronologisch?    Is ook weer zo wat.    Hegeliaans bijna, alsof het alleen maar beter wordt want moderner, met de laatste vertaling aan de top van de piramide, het sluitstuk waar alle eerdere vertalingen onherroepelijk naar toe hebben geleid.    De bovenste stip van een stadig opgaande lijn.    Het Einde van de Vertaalgeschiedenis.    Terwijl het niet eens het Midden van de Vertaalgeschiedenis is.    En ook maar helemaal de vraag of de lijn niet eerder neergaand is. Of op-en-neergaand, zoals alles in de geschiedenis. Want alles gaat op en neer. Economie, beschavingen. Om met Bert Vanderslagmulders te spreken: ‘Zelfs mijn vinger.’    We doen het anders, op achternaam van de vertaler, met de anonimi eerst. De Franse, Duitse, Engelse en Nederlandse door elkaar geklutst in de paneuropese pan.    1. Alle gelukkige families