VandaagsVertaalProbleem

   Het is niet de eerste keer dat ik het aansnij. In onze vroegtijdig de nek omgedraaide NRC -column Briefkaart uit Vertalië hadden Erik en ik het er indertijd – in 2007 – ook over.    De eerste regel van Anna Karenina .    De beroemde eerste regel van Anna Karenina .    Misschien wel de beroemdste eerste regel uit de hele wereldliteratuur. Nee, zéker de beroemdste want de bijbel rekenen we niet mee, dat is het woord van God. (Ze hebben er zelf om gevraagd, die religekkies.)    Die beroemdste eerste regel is een regel iedere vertaler niet alleen anders wíl vertalen, maar wel anders móét vertalen, als hij het zout in de pap waard wil zijn en zijn eervolle, met geen rechten maar veel plichten gepaard gaande beroepsnaam niet te grabbel wil gooien, kortom als hij niet de risee van Vertalië wil worden.    Het is een regel met apodictische, aforistische, spreekwoordelijke inslag. Het is ook een regel die meer een motto is dan een eerste regel en door Tolstoj pas in een vergevorderd sc

   Soms weet je zelf niet meer wat je uitgespookt hebt.    Ik was een keer in Den Bosch bij boekhandel Adr. Heinen om te praten over de wiegeliedjes en bakerrijmpjes uit En weg was haar neus en ook die uit Bij mij op de maan en na afloop van de door de wonderen der techniek met lichtmissen verlustigde lezing werd ik gecornered door een man die het over onze vertaling van Ulysses wilde hebben, die van mij en Erik dus.    Oeioei, op het matje, dacht ik, maar deze daar lezer was met die onze vertaling eindelijk door Joyce z’n boek heengekomen en hij had nog genoten ook.    – Maar jullie vertalen soms wel erg vrij, zei hij.    – O ja? vroeg ik.    Want we doen desniettegenstaande en aangenomen dat het zo is (wat ik betwijfel) altijd zonder mankeren ons uiterste best om te doen waar het boek om vraagt. Om eist. Ons toe dwingt.    Wat was er dan zo vrij?    Dat wist hij niet meer precies. Maar hij kon het opzoeken en me laten zien.    We liepen naar de schap “J” op de begane

   Dat waren dertig maal de openingsregels van de Russische Alice in Wonderland . Echt de openingsregels? Neen, ten eerste laat Carroll zijn vertelling voorafgaan door een gedicht – dat door vijftien van de dertig Russische vertalers overgeslagen wordt – en ten tweede heeft dat openingshoofdstuk een titel, Down the Rabbit-Hole .    Matsier heeft: Het konijnehol in . Engelsman: Het konijn achterna . A. de Jong: Het konijnenhol in . Bulthuis-Reedijk-Kossmann: De Val in het Konijnenhol .    De standaard Russische vertaling laat zich terugvertalen als Omlaag door het konijnenhol , wat niet echt lekker klinkt. Je zou kunnen denken aan Door het konijnenhol , maar misschien moet ik hier wel kiezen voor de min of meer standaard Nederlandse vertaling, Het konijnenhol in .    Nee, ik zal het bij nader inzien toch vertalen als Omlaag door het konijnenhol , want anders verlies je het idee dat het naar beneden is.    Een flink aantal Russische vertalingen heeft ‘holletje’ in plaats van ‘hol’,

   Op ‘herfst’ rijmt niets, heet het.    A damn’d lie.     Ik wou dat ik twee hondjes was uit 2018, samengesteld door Vic van de Reijt, heeft in het hoofdstuk ‘Knutselarij’ een onderafdeling ‘Rijmen op herfst’ die is gevuld met zeven – veelal korte – versjes. Met allemaal rijmen op ‘herfst’.    Daar had dit herfstgedicht makkelijk nog bijgekund.    Maar misschien was het daarvoor niet nonsensikaal genoeg. Of erger nog, niet genoeg geknutsel. Of gewoon over het hoofd gezien kan natuurlijk ook. (Twee andere gedichten van mij staan er wel in, uit Wit als een wat .)    Het is (heb ik niet zelden de indruk) de uitdaging voor plezierdichters om allereerst anderen het plezier te ontnemen. Want echt vrolijk of ontroerd raak je van al die zich als nonsens afficherende dodelijke ernst niet.    Dat terzijde. Want: hoe dit te vertalen? ‘Autumn’ is immers lang niet zo moeilijk berijmbaar als herfst.    Maar het moest de herfst blijven, dus ik gooide het idee dat ik van een onberijmbaar woo

   De laatste zeven Alisa -vertalingen zijn op één na webvertalingen, internetpublicaties, liefdewerkoudpapier-liefhebbers-vanitypress-vertalingen van onafhankelijke internauten. En dat is te merken ook. Hoewel er ook professionele vertalers tussen zitten, die hun Work in Progress op internet zetten. Dus niet alles wat op internet staat is automatisch slecht, wil ik maar zeggen. Al heeft het de schijn wel tegen. (Vgl. deze weblog.)    We hebben nog vijf vertalingen te gaan. Nee, stoppen doen we niet. In het zicht van de finish, ha! Het mocht wat! Morgen brengen! Ammehoela! Mooi niet! Genoeg of teveel! Wij zullen deze gifbeker tot de laatste druppel ledigen! Opgeven staat niet in ons woordenboek! Zure appels zijn er om doorheen te bijten, dus koop een paard en spring over hindernissen. Wie A zegt moet Z zeggen. De laatste loodjes zijn maar een vinger lang, dus vooruit. Als de kop eraf is, dient de staart te volgen. We zullen en moeten geen vertaalmogelijkheid ongeëxploreerd laten. M

   Als ome Charles naar het boetje in de achtertuin gaat om er in alle rust zijn ochtendrokertje op te steken, zonder gestoord te worden door huisgenoten met kritische geluiden over de stinktabak, dan gaat hij er niet heen, maar hij begeeft zich erheen.    Zo tekende Joyce het op in A Portrait of the Artist as a Young Man , dat in 1916 het levenslicht zag, ‘uncle Charles repaired to his outhouse’. Niet dat Joyce het per se zo mooi wilde zeggen. Hem hebben we in die Bildungsroman alle conventies van een alwetende en mooischrijvende verteller al overboord zien gooien door de eerste hoofdstukken niet alleen met de blik van een kind te schrijven maar die kinderlijkheid ook in stijl een equivalent te geven. De reden dat hier dat woord ‘repaired’ staat, is dat je het ome Charles inderdaad zo hoort zeggen. De manier waarop over een personage wordt geschreven gebeurt op de manier waarop dat personage zich zou uitdrukken. Of althans die suggestie wordt gewekt.    Joyce kon alles met taal,

   Nog elf. De eindstreep is in zicht. Bij wijze van spreken dan. Over de volgende volgende heuvel. Laten wij zijn als de schildpad, dan zijn we er sneller.    Wat gaan we krijgen? Meer liefdewerk oud papier? Of ook nog serieuze gooien naar de onsterfelijkheid?    Vooruit met het konijn. 2003. Alisa in wonderenland (Florja)    Alisa had er genoeg van om met haar zus te zitten nietsdoen aan de rivier. Een keer of twee had ze door het boek van haar zus gebladerd, maar ze vond er geen plaatjes of gesprekken in en ze dacht: ‘Wie léést er zulke boeken?’    Van de warmte was Alisa helemaal suf geworden. Ze kon natuurlijk een ketting van paardenbloemen gaan vlechten, alleen ze had absoluut geen zin om zich te verroeren.    Plotseling flitste er een roze-ogig konijn langs.    Aleksandr Florja moet niets van lange zinnen hebben. Noch van een vertellersstem tussen hem en de lezer in. Het heeft een soort hardgekookte misdaadromanuitstraling.    ‘Alisa spuugde in het gras. Hoe lang zat

Kort: op 3 maart stond er in het blad een stuk dat van doen had met het vak. Het vak dat het volk redt, zo bleek. Als het vak er niet was, zou geen mens nog fit zijn in zijn hoofd. Dan was er geen een niet gek. Dit jaar was het jaar van films, van thuis voor de buis. Films niet slechts des lands, niet slechts Frans, maar van ver weg, in taal waar je geen taart van bakt en geen woord van snapt. Wat te doen? Juist. Daar heb je hen voor. Dus: dank aan hen, zei dit stuk. Klap, klap en nog eens klap. Pech dat geen mens in dat vak rijk wordt, maar wel arm blijft. Hard werkt, zwoegt en ploegt, tot zij of hij er stuk van gaat en neer bij valt, maar er niets of zo goed als niets voor krijgt in de knip. Niet leuk. Blijft dit zo? Het eind is nog lang niet in zicht. Welk vak? Lees en vind uit.    Het even smadelijke als smakelijke Charlie Hebdo – niet alleen goed in aanstotelijke en afstotelijke karikaturen, maar ook in wijk-, eco-, stad- en plattelandreportages (altijd het mes aan de pols en

   We gaan door.    We kunnen er wel wat sneller doorheen, nu de tijd van internetpublicaties is aangebroken. Als niemand het wil uitgeven, zet je het toch gewoon op je blog? Je bent heus niet de enige (zei hij op zijn neus kijkend). Vanity Press 2.0.    Mocht er iets bijzonders opduiken, zien we dat vanzelf.    De eerste vertaling is er een van toen er wel al internet bestond maar ook nog cd-roms, dus zo’n beetje tussen floppydisks en de cloud in. 1997. Alisa in wonderenland (Balter)    Alisa was het beu om met haar zus aan het water te zitten niksen. Af en toe keek ze over de schouder van haar zus naar het boek, maar er stonden geen plaatjes in en zelfs geen gesprekken –‘en wat heb je aan zo’n boek?’ – dacht Alisa.    Alleen, zat ze te denken, zo goed en zo kwaad als ze kon (want het was slaapverwekkend warm, waarvan ze een beetje dommerig werd), was het misschien toch geen goed idee om op te staan en madeliefjes te plukken voor een krans, toen – rats! – een wit konijn met