63 Tsjeboerasjka
Nog populairder dan beide series boeken werden de animatiefilms die ernaar gemaakt werden, over Prostokvasjino drie langere tekenfilms (1978-1983) en over Tsjeboerasjka vier series stopmotion-poppenfilms (1969-1983). Het wollige wezentje is sindsdien alleen maar populairder geworden, en is in op een onzalig moment gekloond met het Russische icoon de beer, waardoor er een soort hybride mascotte ontstond die werd ingezet voor meerdere Olympische merchandising-doeleinden.
Hij is ook populair in Japan en heeft net als zijn schepper in vele talen een eigen Wikipedie-pagina waar van alles te vinden is, zoek maar op. Het eerste Tsjeboerasjka-boek is ook in het Nederlands vertaald, door Katja Vos als Krokodil Genna en zijn vrienden en tweemaal uitgegeven, door Bert Bakker in 1984 (van ‘Ed Uspenski’) en door de nieuwe baas van Bert Bakker, Prometheus, in 2001 (van ‘Edoeard Oespenski’). Het wezentje heet er ‘Rollebol’ in. Het boek heeft blijkbaar niet veel succes gehad, want de uitgaves zijn geen van beide zelfs maar op boekwinkeltjespuntnl te vinden, wat erop duidt dat het leeuwendeel van de oplage door de papierversnipperaar is gegaan.
Is Tsjeboerasjka de Russische vertaling van Mickey Mouse? Qua orengrootte, iconiciteit en populariteit zijn ze zeker te vergelijken. Van karakter verschillen ze nogal. Mickey Mouse is braaf, en alleen maar te pruimen als tegenspeler van de onovertroffen driftkikker Donald Duck. Tsjeboerasjka is naiëf en altijd opgewekt, Gena een piekeraar, en Madame Sjapoklak is wel gemeen maar nooit akelig. Al worden er leuke grappen in gemaakt, ademen de animaties een wat brave Sovjet-sfeer en zijn niet zo gezagsondermijnend als bijvoorbeeld de tekenfilms die er over Karlsson van het dak zijn gemaakt, en ook zo bijzonder als de Russische Winnie-de-Poeh (Vinnie Poech) en de Prostokvasjino-verhalen zijn ze niet.
Maar wat de Tsjeboerasjka-animaties wel hebben, is een tweetal levensliedjes die diep in de Russische volksziel zijn doorgedrongen en die iedereen, oud en jong en daartussinin, zal kunnen meezingen. Ze worden in de serie vertolkt door krokodil Gena op muziek van V. Sjaïnski en met een tekst van Aleksandr Pavlovitsj Timofeëvski. De liedjes, Den’ rozjdenia (Verjaardagslied) uit 1971 en Goloeboj vagon (Blauwe treinwagon) uit 1974, staan hieronder meezingbaar en betekenis-equivalent vertaald. Ze zijn op YouTube te bekijken en beluisteren, zie de verwijzingen hieronder.
Leer de Nederlandse tekst zingen en verbaas je Russische vrienden!
In hun hoeden en jassen
Rennen mensen door plassen
En op straat stroomt het water voorbij,
En ik kom mensen tegen
In de wind en de regen
Die mij vragen: Wat doe jij zo blij?
Want ik speel liedjes op mijn trekzak
En de mensen kijken raar.
Ach waarom is mijn verjaardag
Toch maar eens per jaar?
En een tovenaar stopt er
In een lichtblauwe copter
Met een kaartje voor de bioscoop.
Voor zijn motor gaat starten
Wenst hij mij nog van harte:
Ik krijg vijfhonderd ijsjes cadeau.
En ik speel liedjes op mijn trekzak
En de mensen kijken raar.
Ach waarom is mijn verjaardag
Toch maar eens per jaar?
Blauwe treinwagon
Traag maar onherroepelijk verstrijkt de tijd,
En hem achterhalen doe je niet.
Denken we aan vroeger nu en dan met spijt,
’t Beste ligt nog steeds in het verschiet.
Laken, een lakentje, net zo glad, ligt ons pad,
Helemaal uitgespreid tot de horizon.
Iedereen, een voor een, hoopt op dit, hoopt op dat,
In onze wondere blauwe treinwagon.
Als je iemand nergens om hebt pijn gedaan,
Gaat dat ook weer over op den duur.
Nieuwe avonturen komen er weer aan:
Machinist, gooi kolen op het vuur!
Laken, een lakentje, net zo glad, ligt ons pad,
Helemaal uitgespreid tot de horizon.
Iedereen, een voor een, hoopt op dit, hoopt op dat,
In onze wondere blauwe treinwagon.
Onze treinwagon rolt door met jou en mij,
Toe maar, machinistje, sneller maar!
Ach waarom gaat deze dag ook weer voorbij?
Waarom duurt het nooit eens een heel jaar?
Laken, een lakentje, net zo glad, ligt ons pad,
Helemaal uitgespreid tot de horizon.
Iedereen, een voor een, hoopt op dit, hoopt op dat,
In onze wondere blauwe treinwagon.
Iedereen, een voor een, hoopt op dit, hoopt op dat,
In onze wondere blauwe treinwagon.
Verwijzingen. Dit stukje verscheen als ‘Tsjeboerasjkaliedjes’ eerder en iets anders in het Tijdschrift voor Slavische Literatuur, TSL 82, juni 2019, p. 38-40. De Tsjeboerasjka-wikipedia-pagina staat, met verwijzingen naar anderstalige verwanten, hier. De liedjes op YouTube: het eerste, Den’ rozjdenia (Verjaardagslied) uit 1971, staat hier, en het tweede, Goloeboj vagon (Blauwe treinwagon) uit 1974, hier. Oespenski’s andere bekende werk, over de kat Oompje Fjodor, werd vertaald door Nadja Louwerse en bij Pegasus in 1991 uitgebracht als Eduard Uspenski, Oom Fjodor, de kleine dierenvriend. De banier is samengesteld uit de eerste google-zoekresultaten (afbeeldingen) op de naam Tsjeboerasjka (met op 1330u Ernesto ‘Che’ Burashka). Daaronder vier schetsen uit 1969 van de tekenaar, L.A. Sjvartsman, voor de Tsjeboerasjka-tekenfilm, uit het boek Choedozjniki Sovjetskogo moel’tfil’ma (Tekenaars van de Sovjet tekenfilm, 1978), en hierbeneden de eerste Bert Bakker-uitgave van de Nederlandse vertaling uit 1982, met tekeningen van Annemie Heymans, die zich van de Russische traditie niets aantrok en Tsjeboerasjka de oren van een ezel, de manen van een paard en het staartje van een konijn gaf. De avonturen van Gena’s Leningradse oudoom Krokodil van Kornej Tsjoekovski staan in Bij mij op de maan, Van Oorschot, 2016.
De verwijzingen naar de liedjes doen het niet.
BeantwoordenVerwijderenExcuus. Nu wel. (Al eerder tegengekomen: blogger wil absoluut dat je links begint met "https://", als je wil dat ze werken tenminste.)
Verwijderen