61 De tweede zin

   De tweede zin van Anna Karenina is ook een fraaie eerste zin. Fraaier dan de eerste misschien wel. Juist omdat die tweede zin zo’n echte fraaie eerste zin is, ligt het voor de hand dat de klassieke, beroemde echte eerste zin werkelijk spreekwoordelijk bedoeld is, een soort motto, en niet in de stroom van het verhaal is opgenomen. Dus weer een argument om die dan ook spreekwoordelijk te vertalen.
   Hij luidt, die tweede zin, ‘Все смешалось в доме Облонских.’ ‘Alles mengelde zich dooreen ten huize van de Oblonski’s.’ – zou je kunnen zeggen. Maar je zou het op tientallen honderden duizenden manieren anders kunnen zeggen. Hier heeft de vertaler pas echt gedwongen vrij spel om alles uit de kast te halen om de chaos, de onrust, de puinhoop, de warboel, de janboel, de klerebende, de tering- en kutzooi die bij de Oblonski’s heerst, die warrelklomp en mengelmoes, die mallemolen, jodenkerk, die tohoewabohoe, waar alles ontregeld en in de war is en op z’n kop staat en overhoop ligt en iedereen de kluts kwijt is, van de kaart, over z’n toeren, over de zeik en over de rooie, door het lint en van de ratten besnuffeld, waar alles in rep en roer is, waar het helemaal uit de hand loopt of dreigt te lopen, de hele mikmak met de hele rimram, dat gekkenhuis (letterlijk en figuurlijk) zonder weerga, dat kippenhok voor kippen zonder kop, die onzalige vermenging tussen een Poolse landdag en een Spaans bordeel – om die weinig vredige gesteldheid nu eens in een paar rake woorden in moeders taaleigen te schilderen.
   Bij de Engelsen was de inspiratie op. Die dachten zeker: Alle eerste regels zijn verschillend, alle tweede regels lijken op hun manier op elkaar. Ik tel driemaal ‘everything was in confusion’, tweemaal ‘all was confusion’, tweemaal ‘everything was upset’, en eenmaal respectievelijk ‘everything had gone wrong’ en ‘everything was topsy-turvy’.
   De Duitsers hebben een paar mooie oplossingen, bijvoorbeeld: ‘Alles ging drunter und drüber im Hause der Oblonskijs’ uit 1923, en ‘Der ganze Haushalt der Familie Oblonski war in Unordnung geraten’ uit 1913. Daar steekt die uit 1978, ‘Bei den Oblonskijs herrschte allgemeine Verwirrung’ nogal pips bij af.
   En bei uns? Hier hebben we:
   • ‘liep alles in de war’ (P. Duys, 1887)
   • ‘alles liep in de war’ (J.L van der Moer, 1913)
   • ‘alles was in wanorde’ (anoniem, plm. 1930)
   • ‘het huis was in wanorde’ (anoniem, 1938)
   • ‘het huis was in de war’ (Jacob Leclée, 1947)
   • ‘het huis was in rep en roer’ (Halbo C. Kool, 1948)
   • ‘alles liep in het honderd’ (A.M. Wasiltsjikow, 1960)
   • ‘alles liep verkeerd’ (Wils Huisman, 1965)
   • ‘alles liep in het honderd’ (Lourens Reedijk, 1990)
   • ‘alles stond op zijn kop’ (Hans Boland, 2017)

   Ik stel voor, als ultieme cumulatieve vertaling voor de tweede regel: ‘Alles liep in de war, ja, alles liep in de war, alles was in wanorde, nee, het huis was in wanorde, of liever gezegd, het huis was in de war, wat zeg ik, het huis was in rep en roer, en alles liep in het honderd kun je wel zeggen, echt alles liep verkeerd, alles liep in het honderd, in één woord, alles stond op zijn kop in huize Oblonski. Letterlijk het he-le huis stond op zijn kop.’
   Veel inclusiever kun je het niet krijgen.

_____
   Verwijzingen. Hieronder onze column van vrijdag 19 januari in de jonggestorven rubriek in het Cultureel Supplement van de NRC uit het eerste halfjaar van 2007, wat vliegt de tijd maar nog immer actueel.