50 De liefhebbers
We kunnen er wel wat sneller doorheen, nu de tijd van internetpublicaties is aangebroken. Als niemand het wil uitgeven, zet je het toch gewoon op je blog? Je bent heus niet de enige (zei hij op zijn neus kijkend). Vanity Press 2.0.
Mocht er iets bijzonders opduiken, zien we dat vanzelf.
De eerste vertaling is er een van toen er wel al internet bestond maar ook nog cd-roms, dus zo’n beetje tussen floppydisks en de cloud in.
Alisa was het beu om met haar zus aan het water te zitten niksen. Af en toe keek ze over de schouder van haar zus naar het boek, maar er stonden geen plaatjes in en zelfs geen gesprekken –‘en wat heb je aan zo’n boek?’ – dacht Alisa.
Alleen, zat ze te denken, zo goed en zo kwaad als ze kon (want het was slaapverwekkend warm, waarvan ze een beetje dommerig werd), was het misschien toch geen goed idee om op te staan en madeliefjes te plukken voor een krans, toen – rats! – een wit konijn met rode ogen voorbij sprong.
De vertaling werd gemaakt voor een multimedia-cd, De wereld van Alisa, toen Demoerova niet toestond dat haar vertaling gebruikt werd en Zachoder, na aanvankelijke medewerking, te duur of te veel werk bleek, hoewel zijn vertaling wel is opgenomen op de cd-rom. Het is ook weer een beetje een brave vertaling van Boris Balter, en ontdaan van enige humor. De grappige herhaling van Alisa die schijnt te weten wat de verteller zonet heeft gezegd (over boeken zonder plaatjes of gesprekken), is verdwenen. (Of is dit het Joyceaance Uncle Charles-principe avant la lettre, Carroll die schrijft in Alisa’s woorden?) Balter beseft dat er spanning ontbreekt in de tweede alinea en voegt een onomatopeïsche ‘rats!’ toe voor het filmische schokeffect. Nodig? Het kan in zijn vertaling inderdaad geen kwaad.
Overigens is de tweede alinea beginnen met ‘Alleen’ verteltechnisch helemaal geen slechte oplossing: je herpakt de vorige alinea op een wat natuurlijker manier dan met ‘Dus’ of ‘Maar’ en blijft dichter bij Alisa zelf.
Alisa zat al een paar uur achter elkaar met haar zus op het bankje en wist niet wat ze moest gaan doen. De warmte van de zachte julizon en het lichte geritsel van de blaadjes maakten haar suf en slaperig. Alisa keek een keer of twee over de schouder van haar zus in het boek, maar er stonden geen plaatjes in en geen grappen. ‘Hoe kún je zo’n duf boek lezen, en nog zonder plaatjes ook?’ – dacht Alisa.
Eindelijk bedacht ze wat ze kon gaan doen: margrietjes plukken en er een krans van vlechten. Maar Maar Alisa had het gevoel of ze compleet bevangen was door de zon, en ze was te lui om een vinger te bewegen. Dus bleef ze op het bankje zitten, vechtend tegen de slaap, toen er plotseling in een wervelwind een konijn langs haar heen schoot.
Is Alice in Wonderland een puzzel met ontbrekende stukjes? Het is een leuk experiment. Zoveel mogelijk vragen stellen en ze proberen te beantwoorden. Misschien valt er nog wel iets proustiaans van te maken.
– Alisa zat...
– Hoe lang zat ze?
– Een paar uur.
– Een paar uur? Met onderbrekingen?
– Nee, achter elkaar. Met haar zus.
– Hoe heette die?
– Wat maakt het uit! Alisa zat te niksen en wist niet wat ze moest gaan doen. Ze werd suf en slaperig.
– Waarvan?
– Van de warmte.
– De warmte?
– Oké, van de warmte van de zachte julizon en het lichte geritsel van de blaadjes.
– Kijk, nu komen we ergens.
Alisa begon er zo langzamerhand genoeg van te krijgen om naast haar zus aan het water te zitten, zonder ook maar iets te doen te hebben; een paar keer keek ze in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daar stonden geen plaatjes of gesprekken in; ‘en wat is een boek zonder plaatjes of gesprekken?’ – dacht Alisa.
Dus ze vroeg zich in stilte af (voorzover dat sowieso mogelijk was op zo’n warme dag, als je indommelt en je gedachten raken in de war) of het plezier van een madeliefjeskrans vlechten opwoog tegen haar tegenzin om ervoor op te staan en de bloemetjes te plukken, toen er, plotseling, een wit konijn met roze ogen langs haar heen rende.
Joeri Nesterenko beroept zich erop zich in deze webvertaling strak aan de Engelse tekst te houden, strakker dan alle voorgangers. Dat mag zo zijn, beter wordt zijn vertaling daar niet van, wel veel trekkender, zuigender, slapper. Zo zie je maar weer, ‘vertalen wat er staat’ is een foolproof recept voor mislukking.
2001. De avonturen van Alisa in wonderenland (Starilov)
Alisa was het niksen beu. Ze zat aan de kant van de rivier, en soms keek ze even in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daar stonden geen plaatjes in. ‘En wat voor boek heeft nou geen plaatjes?’ – dacht Alice.
Ze begon zichzelf af te vragen (voorzover de warme dag, die haar slaperig en een beetje afgestompt maakte, dat toeliet) of het plezier van een madeliefjeskrans vlechten zou opwegen tegen de moeite van het opstaan en het gaan plukken van de bloemetjes. Maar toen schoot er ineens een Wit Konijn met roze ogen voor haar voeten langs.
Ook weer tamelijk serieus, en de enige tongue die erin te ontwaren is, steekt van puur zwoegen tussen de tanden van de vertaler Nikolaj Starilov. Tongue-in-teeth dus. Je ziet het in deze alinea’s niet, maar in het vervolg ontpopt deze webvertaling zich als een interlineaire woord-voor-woordvertaling: ook de liedjes en gedichten zijn rijm- en ritmeloos vertaald. De vertaling is niet in boekvorm uitgegeven en bestaat alleen op het internet.
2002. Alisa in wonderenland (Chaslavski)
Alisa begon echt moe te worden van het zitten op een bankje naast haar zus en van het helemaal niets te doen te hebben – een keer of twee keek ze van opzij in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daar stonden geen plaatjes in en geen gesprekken. ‘En wat heb je, – dacht Alisa – aan een boek zonder plaatjes of gesprekken?’
Toen begon ze bij zichzelf te overwegen (zo helderhoofdig als maar enigszins mogelijk was, want door de warme dag ging ze zich slaperig en dom voelen) of een madeliefjeskrans maken leuk genoeg zou zijn om ervoor op te staan en de bloemetjes te plukken, toen er plotseling heel dichtbij een wit Konijn met roze ogen langsrende.
Opnieuw een webvertaling, die kennelijk tot stand is gekomen zonder voorgangers of literatuur te raadplegen, want dat de oever (bank) na al die jaren goed te zijn vertaald toch weer als bankje verschijnt, mag zalig onnozel heten. Het lijkt of de vertaler het echt allemaal gelooft wat Carroll zegt, als een kind. Je hoort hem er de hele tijd ‘heus waar’ bij zeggen. Zijn vertaling klinkt als van iemand die erin getuind is. Eigenlijk best schattig. Onnozel, onschuldig, naïef. Alsof Alisa het zelf heeft geschreven.
Nog eentje dan? Om het af te leren?
Oké, dan niet.
_____
Verwijzingen. Voor Balter, zie hier; voor Nesterenko, zie hier; voor Starilov, zie hier; voor Kononenko, zie hier; voor Chaslavski, zie hier.
Reacties
Een reactie posten