54 De internauten
We hebben nog vijf vertalingen te gaan. Nee, stoppen doen we niet. In het zicht van de finish, ha! Het mocht wat! Morgen brengen! Ammehoela! Mooi niet! Genoeg of teveel! Wij zullen deze gifbeker tot de laatste druppel ledigen! Opgeven staat niet in ons woordenboek! Zure appels zijn er om doorheen te bijten, dus koop een paard en spring over hindernissen. Wie A zegt moet Z zeggen. De laatste loodjes zijn maar een vinger lang, dus vooruit. Als de kop eraf is, dient de staart te volgen. We zullen en moeten geen vertaalmogelijkheid ongeëxploreerd laten. Misschien ligt dé vertaalmanier wel onder de laatste tegel die we lichten (je weet het niet) (of is het weer een doodlopend konijnehol?).
Het begon Alisa al behoorlijk te vervelen om naast haar zus aan het water te zitten zonder iets te doen. Een keer of twee keek ze even in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daarin stonden geen plaatjes en geen gesprekken. ‘En wat heb je aan een boek, – dacht Alisa bij zichzelf, – zonder plaatjes en gesprekken?’
En ze vroeg zich af (naar beste vermogen natuurlijk, want van de warmte werd ze suf en kon ze zich moeilijk concentreren) of ze een madeliefjeskrans zou gaan vlechten en of dat leuk genoeg was om er helemaal voor op te staan en de madeliefjes nog te gaan plukken ook... toen er plotseling, vlak voor haar voeten, een wit roze-ogig konijn langsrende.
De vertaling van Dmitri Jermolovitsj lijkt – en nu ik erbij stilsta denk ik dat hetzelfde voor veel andere recente geldt – niet vanuit het Engels gemaakt, maar vanuit een eerdere vertaling, die de vertaler hier en daar naar eigen goeddunken en begripsvermogen aanpast. Hier doet Jermolovitsj dat met ‘zich concentreren’ en een iets andere manier van uitdrukken van de opstaan of niet opstaan-kwestie. Voor de rest blijft het een beetje een onironisch en bleek aftreksel van eerdere vertalingen.
2018. Alisa in wonderenland (Kljoejev)
Alisa begon zich te vervelen van naast haar zus aan het water te zitten nietsdoen: een keer of twee keek ze van opzij in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daarin stonden geen plaatjes en geen gesprekken. ‘Wat ís dat echt voor boek, – dacht Alisa, – zonder plaatjes en zonder gesprekken?’
Ze probeerde haar hersens te laten wapperen (voorzover ze daartoe in staat was, aangezien de warme dag haar veranderd leek te hebben in een soort verdoofde kwartel) en te bedenken of een madeliefjeskrans vlechten genoeg plezier zou opleveren in vergelijking met de moeite die ze ervoor moest doen, te weten: opstaan van haar zitplek en de madeliefjes gaan plukken, – toen plots, vlak voor haar, een wit konijn met roze ogen langsrende.
Helpen zegswijzen om het verteerbaarder te maken? Hm. Zoals spaanse peper helpt om rot vlees niet te proeven. Of zure room waarmee je alles smeuïg kan maken. Maar de opstaan of niet opstaan-kwestie lost Jevgeni Kljoejev niet op en als er al een toon te vinden is, is die van de vertaler die wanhopig probeert enigszins leutig uit de hoek te komen, type Nicolaas Matsier.
2018. Alisa in wonderenland (Goerbanovskaja)
Het viel Alisa zwaar om met haar zus aan de rivieroever te zitten en zich doelloos te vervelen: een paar keer keek ze in het boek dat haar zus aan het lezen was, maar daarin stonden geen plaatjes en geen gesprekken. ‘En wat heb je aan een boek, – dacht Alisa, – zonder plaatjes of gesprekken?’
Ze zakte weg in overpeinzingen (heel diep, voorzover ze daar de kracht voor had, want de warmte maakte haar suf en slaperig) en bedacht of het, voor het plezier van een krans vlechten, de moeite waard was om op te staan en madeliefjes te gaan plukken, toen plotseling een wit konijn met roze oogjes vlak voor haar langs kwam rennen.
Zich vervelen zonder iets te doen te hebben, het staat er, zich doelloos vervelen. Diep wegzakken voorzover ze daar de kracht voor had, staat er ook. Het zijn allebei moeilijk voorstelbare dingen. Zou Ljoedmila Goerbanosvkaja nu echt menen dat haar vertaling en waardevolle toevoeging aan de virtuele boekenplank is?
Alisa zat op een warme zomerdag aan de kant van de rivier naast haar grote zus. Ze zat zichzelf gruwelijk te vervelen, terwijl haar zus vlijtig haar boek bleef lezen. Alisa gluurde in het boek, maar er bleken geen plaatjes in te staan en ook geen grappige rijmpjes. ‘Moet dat een boek voorstellen,’ dacht Alisa, ‘zonder plaatjes of rijmpjes?’
Van de hitte werd ze ontzettend moe, en ze leunde tegen de schouder van haar zus. Langzaam dommelde ze in, maar ze wist nog net wakker te blijven. ‘Zo,’ – dacht Alisa, – ‘daar was ik bijna in slaap gevallen. Maar hoe kun je eigenlijk vallen in slaap? Je kan van je stoel vallen, van een bankje, of uit je bed... Maar in slaap? Slaap is toch geen rivier? Of toch? Dromen nemen je mee, zeggen ze. Net als een rivier, als je erin gevallen bent... Maar waarnaartoe?.. En is het boven water of eronder? Want als je diep in slaap gevallen bent, slaap je misschien wel op de bodem... Waar zit de bodem van je slaap eigenlijk? Er klopt niets van. Dat komt ervan als je naar volwassenen luistert, met hun rare uitdrukkingen. ‘In slaap vallen...’ Het slaat nergens op! Als een tang op een varken!... Waarom een varken eigenlijk, en geen koe?..’
Misschien was Alisa nog wel een tijdje doorgegaan met deze halfslapende overpeinzingen, als er niet plotseling een wit konijn was komen langsrennen in een mooi geruit jasje en een vest met een klein borstzakje.
Een hervertelling, noemt toneel- en prozaschrijver Vladimir Boetromeëv het bescheiden, of een ‘omvertelling’ zoals het in het Russisch heet, en het is inderdaad een heel eind om en ook omver. Knap kind, en knappe volwassene die de tweede alinea zonder in slaap te vallen uit krijgt. Maar de methode is zeker het overwegen waard. Eerlijk gezegd vind ik dat de vertaler te vroeg gestopt is. Van mij had hij na die tang op dat varken nog wel een tijdje mogen doorgaan. De vertaling is daadwerkelijk op papier verschenen. Curiositeitswaarde heeft het zeker.
2020. Alisa in Wonderenland (Izotov)
Alisa vond het doodvermoeiend: gewoon naast haar zus aan de kant van de rivier zitten. Een paar keer keek ze geïnteresseerd wat haar zus aan het lezen was, maar in het boekje stonden nergens plaatjes of gesprekken. ‘Wie heeft er nou wat aan zo’n boek zonder plaatjes of gesprekken?’ – dacht Alice.
In haar hoofd kwam ondanks alles nog wel een soort idee op (je moet weten dat de warme dag daar absoluut niet aan meehielp: Alisa wilde alleen maar slapen) – om een madeliefjeskrans te vlechten, alleen moest ze daarvoor opstaan en bloemetjes gaan plukken, en of het dat waard was... Maar toen schoot er plotseling vlak langs haar een wit konijn voorbij, met rollende roze ogen.
De eindstreep! Ook Joeri Izotov maakt Alisa wat stoerder en brutaler in de eerste alinea, wat zich dan wreekt in de tweede, als het wakkere, geïnteresseerde meisje meteen in slaap dreigt te vallen. Lijdt ze aan narcolepsie? We hebben dat ook in eerdere Alisa’s al gezien. De opstaan of niet opstaan-kwestie is genormaliseerd en de grap is daarmee verdwenen, maar er is nog wel enige carrolliaanse ironie in de vertaling overgebleven en de verteltoon is ook niet onaangenaam. Een prima begin voor de komende dertig vertalingen.
En daarmee besluit ik met rollende roze ogen de serie.
Voorlopig.
_____
Verwijzingen. Over Jermolovitsj, hier; over Kljoejev, hier; over Goerbanovskaja, hier; over Boetromeëv, hier; over Izotov, hier.
Reacties
Een reactie posten