52 De eenentwintigste eeuw

   Nog elf. De eindstreep is in zicht. Bij wijze van spreken dan. Over de volgende volgende heuvel. Laten wij zijn als de schildpad, dan zijn we er sneller.
   Wat gaan we krijgen? Meer liefdewerk oud papier? Of ook nog serieuze gooien naar de onsterfelijkheid?
   Vooruit met het konijn.

2003. Alisa in wonderenland (Florja)
   Alisa had er genoeg van om met haar zus te zitten nietsdoen aan de rivier. Een keer of twee had ze door het boek van haar zus gebladerd, maar ze vond er geen plaatjes of gesprekken in en ze dacht: ‘Wie léést er zulke boeken?’
   Van de warmte was Alisa helemaal suf geworden. Ze kon natuurlijk een ketting van paardenbloemen gaan vlechten, alleen ze had absoluut geen zin om zich te verroeren.
   Plotseling flitste er een roze-ogig konijn langs.

   Aleksandr Florja moet niets van lange zinnen hebben. Noch van een vertellersstem tussen hem en de lezer in. Het heeft een soort hardgekookte misdaadromanuitstraling.
   ‘Alisa spuugde in het gras. Hoe lang zat ze hier al? Ze verveelde zich kapot. Te pletter. En die kutzus van haar maar voor pampus liggen. Zeker van dat achterlijke boek dat ze zogenaamd aan het lezen was. Zonder plaatjes of niks. Alleen maar kleine lettertjes. Pah! – dacht Alisa.’
   Spannend!

2005. De avonturen van Alisa in wonderenland of Een reis naar een raar rijk (Blechman)
   Alieska was compleet gaar van al het alsmaar zitten naast haar zus aan de kant van de rivier. Haar zus las een boek, waar Alisa een of twee keer vluchtig in keek, maar het was een boek zonder plaatjes, en wat is een boek zonder plaatjes – daar valt toch niets in te lezen!
   Het was een warme, lome dag. Haar hoofd werd zwaarder en zwaarder, en de gedachten daarbinnen werden minder en minder. En Alieske kon maar niet beslissen wat beter was – eindeloos te blijven zitten, of wie weet een ketting van madeliefjes vlechten – alleen moest je daarvoor wel opstaa-haan... toen plotseling, uit het niets, recht voor haar neus een wit roodogig konijn kwam langsrennen.

   Is dat schrikken! Niet alleen een andere titel en een andere naam (‘Alisa’ in de titel’, ‘Alieska’ en ‘Alisa’ in het boek), maar ook een andere verteltoon. Een voorleestoon mogen we wel zeggen, wat blijkt uit het gapend gespelde ‘opstaa-haan’ – bij wijze van handvat voor de voorlezer. De vertaler, Michaïl Blechman, is computerprogrammeur in het dagelijks leven. Feitelijk is de vertaling, die hij maakte voor zijn jonge dochters, al uit 1982, maar werd in 2005 uitgegeven. Het heeft iets van een overdreven hervertelling en dat kan kloppen. Blechman, die in zijn jeugd een parodie op Jevgeni Onegin had geschreven, kwam toen hij ging vertalen al snel tot de conclusie dat vertalen ook niets anders is dan parodiëren. En waarom ook niet. Je hebt met die instelling in elk geval weinig last van schroom of overdreven respect voor de tekst. De enkele vertaaltechnisch ingewikkelde dingen uit deze alinea’s (het vreemde ‘gesprekken’, het zich ‘dom’ voelen’ en de ‘opstaan of niet opstaan’-sequens) heeft Blechman in elk geval vierkant bij het vuilnis gezet. Dat er in een boek zonder plaatjes ‘niets te lezen valt’ is dan wel weer leuk en Carrolls grap iets aangepunt.

2008. Alies in wonderenland (Machov)
   Alies, die zonder iets omhanden op een bank naast haar zus zat, verveelde zich stierlijk; een paar keer gluurde ze opzij naar het boek dat haar zus aan het lezen was, maar er stonden geen tekeningen of gesprekken in.
   ‘En wat heb je aan een boek’, denkt Alies, ‘zonder tekeningen en gesprekken’.
   Al met al, vroeg ze zich af (voorzover dat lukte, want de zwoele dag maakte haar extra suf en slaperig) of het plezier van een madeliefjeskrans vlechten zou opwegen tegen de moeite van het opstaan en het plukken van die madeliefjes, toen er plotseling een wit konijn met roodachtige oogjes langsrende.

   Weer een nieuwe naam een nieuw geluid? Niet echt. Behalve de nieuwe naam blijft de vertaling van Sergej Machov een tastende. Niets is achterwege gelaten, maar nergens zijn ook gelukkige oplossingen voor gevonden, behalve misschien ‘stierlijk’ maar die is van mij, omdat ik me stierlijk begon te vervelen met de nieuwe vertalingen. Want wat heb je aan een nieuwe vertaling, dacht ik, als er nooit eens iets nieuws in staat?

2008. Alisa in wonderenland (Mironova)
   Alisa had er genoeg van om naast haar oudere zus op het grasperk te zitten en helemaal niets te doen. Een paar keer had ze in het boek gekeken dat haar zus aan het lezen was, maar daarin stonden geen plaatjes, geen gesprekken en geen versjes.
   ‘Waar zijn boeken goed voor als er geen plaatjes en geen gesprekken in staan?’ – vroeg Alisa zich af.
   Ze stond al op het punt om een krans van madeliefjes te gaan vlechten, maar toen bedacht ze zich, omdat ze niet zeker wist of het de moeite waard was om er helemaal voor op staan en bloemen te gaan plukken, maar toen flitste er opeens voor haar voeten een wit konijn met roze oogjes langs.

   Natalja Mironova lost het vreemde ‘gesprekken’ op door er ‘versjes’ achter te zetten, maar vergeet die dan weer toe te voegen in Alisa’s stilzwijgende commentaar, wat erg stom overkomt. Ook dat Alisa eerst wel een krans wil gaan vlechten en dan weer niet helpt de grap van Carroll vakkundig om zeep.

2012-2013. De avonturen van Alisa in wonderenland (Pritoeljak)
   Alisa begon zich langzaam moe te voelen van het lange zitten naast haar zus op het bankje en van het nietsdoen: van opzij gluurde ze enkel een keer of twee in het boek, dat die aan het lezen was, maar het leek erop of het boek geen plaatjes had en geen spreekwoorden. ‘En wat voor nut heeft een boek zonder plaatjes en zonder spreekwoorden?’ – dacht Alisa.
   Ze probeerde tot een besluit te komen (voor zover het sowieso mogelijk was daartoe te komen op zo’n hete dag, die haar suf en duf maakte), of het plezier dat er van een margrietjesketting maken te verwachten viel, groot genoeg was om de bloemetjes helemaal te gaan zoeken en plukken. En plotseling glipte er een of ander Wit Konijn met roze oogjes in grote haast langs haar heen.

   Alweer een vertaling zonder kraak of smaak maar in plaats daarvan wel dubieuze beslissingen. Weer dat verduivelde ‘bankje’, en nu wil Alisa plotseling ‘spreekwoorden’ in boeken zien... Pritoeljak schrijft ‘een of ander Wit Konijn’ met hoofdletters – de Russische vertalers doen dat vaker omdat het witte konijn straks Wit Konijn gaat heten – maar hier komen de hoofdletters nogal ongerijmd over. Het boek is niet uitgegeven en bestaat alleen op het web.
   Nog eentje dan?
   Nog eentje dan. Een laatste snelle.

2016. De avonturen van Alisa in wonderenland (Semjonov)
   Alisa, die zich naast haar zus op het bankje had geïnstalleerd, was totaal lusteloos; een paar keer had ze in het boek gegluurd dat haar zus aan het lezen was, maar daar stonden geen plaatjes en geen gesprekken in. ‘En wat moet je met zulke boeken’ – dacht Alice, ‘zonder plaatjes of gesprekken?’
   En dus dacht ze bij zichzelf (voorzover dat ging, aangezien van de warmte haar gedachten heel langzaam en suffig waren geworden), of het de moeite waard was om madeliefjes te gaan plukken om een krans van te vlechten, toen plotsklaps, uit het niets, heel dichtbij een wit konijn met roze ogen tevoorschijn schoot.

   Weer dat bankje, weer die gesprekken. Alisa had zich geïnstalleerd maar is meteen lusteloos, terwijl je dat toch meestal wordt een tijdje nadat je bent gaan zitten. De opstaan of niet opstaan-kwestie verliest bij Sergej Semjonov ook de grap en de pointe. Je vraagt je af wat de lol is van een nieuwe vertaling maken als er alleen maar mindere dingen komen te staan. Zouden de vertalers dat zelf niet zien? Overigens is ook dit louter een webvertaling, liefdewerk dus.

_____
   Verwijzingen. Over Florja, hier; over Blechman, hier; over Machov is niets te vinden; over Mironova (en haar ingekorte versie), zie hier; over Pritoeljak, hier; over Semjonov, hier.