468 Maartmaand Alicemaand – de tweede druk
Maar er zijn ook visuele verbeteringen in de tweede druk aangebracht. Want als gevolg van een blinde vlek bij diverse medewerkers aan de totstandkoming van het boek, niet in de laatste plaats bij de vertaler, waren de scans die Floris Tilanus zo wonderschoon van kleuren voorzag overgenomen uit een editie van de vertaling van Nicolaas Matsier. En die tekeningen waren hier en daar bewerkt. Tweedledum en Tweedledee hebben op hun kraagjes hun naam staan en Tenniel tekent die dan ook, het laatste gedeelte tenminste (maar dan weer niet gespiegeld, de ene links en de ander rechts): dum en dee. Maar bij Matsier heet het tweetal Fiedeldij en Fiedeldop, en zijn de kraagjes dienoverkomstig genaamd, dop en dij. En dat had ik niet gezien!
Wat ik ook niet had gezien, was dat in de Matsier-editie het prijskaartje op de hoed van de Hoedenmaker was verdwenen. Bij Tenniel staat er ‘12/6’, twelve and six, twaalf shilling en six pence, en dat was kennelijk te verwarrend voor Nederlandse lezers en lezertjes en is toen gewit. Het is overigens een heel subtiele grap van Tenniel, want hij maakt er meteen onderhands mee duidelijk dat de Hoedenmaker (tevens) een Hoedenverkoper is, wat we in de tekst pas in het Spiegellanddeel te weten komen – maar oplezende lettertjes hadden het dus al kunnen weten in het Wonderlanddeel. Sterker nog, misschien heeft Carroll de Hoedenmaker zich in het Spiegellanddeel wel laten verdedigen door te zeggen dat hij een hoedenverkoper was naar aanleiding van de prent van Tenniel in Wonderland. Geen reden dus om dat prijskaartje (vijf keer notabene) te verdonkeremanen. Wel reden om het te vertalen.
Maar hoe? € 49,99 of ƒ 49,99? Ik opteerde voor de florijn. De ƒ of fl is zwierig, het euroteken lomp. De florijn is niet meteen te begrijpen voor jongere lezers, en dat is denk ik precies de bedoeling. Het geeft het boek net die graad van Nederlandse authenticiteit mee die het behoeft. Het florijn-teken zegt: dit is een echt Nederlands boek, rakkers van me, uit lang vervlogen tijd, toen er nog met guldens en kwartjes betaald werd, daalders en rijksdaalders, foepies en dubloenen. Het euroteken lijkt mij eerder iets voor een ‘hedendaagse Alice’, voor een pastiche of parodie, en hoort niet thuis in een boek dat op vele manieren sprookjesachtig is, ook door de verweggigheid in tijd en ruimte. Maar de grootste pre van de fl is dat de tekening op die manier een tekening blijft, en niet ontsierd wordt door tekst, want met het (al te begrijpelijke) euroteken wordt het meteen tekst.
En men oordele ook hier zelf, met vriendelijke toestemming van de inkleurder en beletteraar (becijferaar), het fl-teken is toch veel geslaagder?
20.28: Maar, o maar -> Maar o maar [de komma is overbodig]
20.35: een van hen -> een van hun [was per ongeluk ‘verbeterd’ op de uitgeverij, maar in het boek moet het echt hun zijn, hen is volslagen onnatuurlijk]
24.23: gekwetst moest zijn -> in zijn wiek geschoten moest zijn [ik had veel kwetsen er al uitvertaald voor gehurt zijn of gehurte feelings hebben – kwetsen is een wanwoord, zeker voor kinderen]
25.eennaonderste: wezens, met Alice voorop -> wezens, en met Alice voorop [syntactisch vereist]
49.27: lastiggevallen bent -> lastiggevallen wordt [aangezien de Duif kennelijk nog steeds last van slangen heeft]
55.onderste: kookgarnituur -> kookgerei [garnituur is een leuk woord, maar bestek en gerei zijn dat natuurlijk ook, en gerei is wat het is]
75.4-5: dat het lang nog geen -> dat het nog lang geen [bleek natuurlijer te lezen te zijn, na honderd keer]
75.9: om de paar minuten -> om de zoveel tijd [minutes en seconds zijn zelden, zeg maar nooit, minuten en seconden]
78.4: ging beginnen. -> ging beginnen ook niet. [daar vraagt het min of meer om]
97.onderste: schuifelen -> schoorvoeten [is dat niet het woord voor wippen, of is wippen het woord voor schuifelen en schoorvoeten? – ik dacht laat ik het hiermee eens proberen]
99.31: kop werd ingedrukt -> kop in werd gedrukt [zoals het elders ook heet, dus gesplitst]
106.12: op hen daar was -> op hun daar was [de aloude hen versus hun-kwestie]
123.19: kijk, daar zijn we bij de gang -> kijk, nu komen we bij de gang [ik snapte nu pas, dat Alice Kitty een virtuele rondleiding geeft]
125.6: onzichtbaar word -> onzichtbaar ben geworden [ze is dan immers al onzichtbaar, geklommen door de spiegel]
129.22: en slint -> ontslind [het negativum is veel duidelijker als gebiedende wijs, en je leest het sowieso bijna hetzelfde voor]
132.2vdtekst: loopt een pad -> loopt een paadje [er loopt helemaal geen pad! hoorde ik in mijn hoofd, geeneens een kikker!]
132.6: op een pad! -> op een paadje! [idem dito]
133.onderste: margrietjes -> madeliefjes [oei! niet gezien! plotse bloemenmetamorfose!]
136.2naonderste: Antwoord. -> Vooruit, antwoord. [om te voorkomen dat antwoord als zelfstandig naamwoord gelezen wordt]
137.5: en ze ging verder: -> en ze ging verder [zonder dubbele punt, nergens voor nodig]
138 en 139: [een illustratieve aanpassing: de linkerillustratie is naar boven verhuisd en de rechter naar beneden, om meer in de pas met de tekst te lopen]
141.3: Domptie — Je -> Domptie — je [het is een tussenwerping in de zin, de Rode Koningin onderbreekt a.h.w. zichzelf]
143.2naonderste: Een Geit -> Een Bok [op de tekening van Tenniel is het wezen duidelijk een mannetje, en een mannetjesgeit is nu eenmaal een bok. Overigens, zoek ik net op, heeft ook Matsier een geit.]
144.1: de Geit -> de Bok [idem dito]
145.onderste: sik van de Geit -> sik van de Bok [idem dito]
154.4: voorz over -> voorzover [dit is op de redactie misgegaan, toen ze mijn voorzover wilden groeneboekjesen in voor zover, wat er nu staat, terwijl ik me het prettigst voel bij één woord, voorzover, maar goed, hier maak ik geen halszaak van, zoals ik dat wel met hen en hun doe, want dat hoor je]
154.13: waren: op hetzelfde -> waren, en op hetzelfde [raar, zo’n dubbele punt]
168.22: inmiddels licht -> inmiddels weer licht [iets duidelijker dat het over de tijdelijke verduistering gaat van de kraai en niet over de dageraad die ochtendgloort]
173.4-5: ‘Ik heb ze ... weghalen.’ -> ‘Jij hebt ze me niet gegeven en ik ga je er niet voor bedanken.’ [Als antwoord op Alice’ ‘O, toe, alstublieft’ is dit logischer]
173.29-30: verlepten, en vanaf -> verlepten vanaf [zoals ik het eerst had, maar veranderde, stom genoeg, want na verlepte verwacht je toch echt nog iets]
173.30: geplukt hun geur -> geplukt en hun geur [idem dito]
178.3: Nou, goed dan -> Aha, goed dan [Homptie Domptie strijkt over zijn hart: Nou, vooruit dan had ook gekund, maar Nou, goed dan is een contaminatie]
180.4: over de ander -> over de andere [ja toch?]
187.onderste: enorme dreun -> daverende dreun [dat woord, daverend, moest er wel in, het is sprekender dan het wat flauwe enorm]
192.eennaonderste: Haesch aan Alice -> Haesch tegen Alice [je fluistert toch tegen en niet aan?]
198.13vdtekst: Ahoi! Ahoi! -> Ahoy! Ahoy! [geen idee waarom dat op de uitgeverij op het laatste moment verbeterslechterd is]
198.22vdtekst: Ahoi! Ahoi! -> Ahoy! Ahoy! [idem dito]
204.14: ongemakkelijk is? -> zwaar valt? [eindelijk had ik een vertaling voor de grap but don’t you think it would be rather hard – rijkelijk laat, maar niet te laat voor de tweede druk, god wat heb ik hierop gepuzeld]
204.17: ongemakkelijk is. -> zwaar valt. [ja, zwaar vallen, letterlijk én figuurlijk, het karwei en de Ridder]
216.24: gooien het nooit op een akkoordje -> onderhandelen niet [ook hier: eindelijk kwam ik erop, hoe je dat zei in het Nederlands, Queens never make bargains, hier]
217.16: Hij verscheen -> Hij kwam aanzetten [zo is het duidelijk dat het Homptie Domptie is die verschijnt cq komt aanzetten en niet het vreselijke onweer, wat ook zou kunnen]
218.3: nergens op komen -> niets bedenken [nergens op komen vond ik net iets te kinderlijk, op het pseudo af]
221.30: bij zichzelf. ‘Ik zou -> bij zichzelf, ‘ik zou [doorlopend is beter, in verband met de verteltoon]
224.21-22: de hele feestgeschiedenis -> het hele feest [dat kan heel goed in het Nederlands, en je zegt het ook sneller dan het ietwat ironiserende feestgeschiedenis]
224.onderste: uitgebroken -> losgebroken [is een justere mot, lijkt mij]
227.5-6vdtekst: enkele tegenstand -> enkel verweer [tegenstand is van een ding, verweer van een levend wezen, zag ik ineens]
En in de noten en het nawoord vond ik nog het volgende:
237.26: 1896 suggereerde -> 1897 suggereerde
238.19: het op zich niet verkeerde -> het grammaticaal ook mogelijke
238.2naonderste: Als de je dubbele -> Als je de dubbele
242.10: de Bijbel -> religie
247.4: liefst wat betekenis -> liefst in betekenis
249.27: pruikendragende -> pruikdragende
258.32: Achter-de-Spiegelaar -> Spiegellander
En als we toch bezig zijn, voor de derde druk:
163.11: ‘Zie ik er heel pips uit?’ vroeg Twiedeldie -> ‘Zie ik er heel pips uit?’ vroeg Twiedeldum [Oen! Waar zitten je ogen!]
204.14: zwaar valt -> zwaar valt [misschien dat het gecursiveerd net iets leuker is, de grap van het zware vallen van de moeite en de Ridder – de Ridder antwoordt dan ook gecursiveerd, maar dan op beetje:
‘Ja, dan bent u over het hek, neem ik aan,’ zei Alice peinzend, ‘maar denkt u niet dat het een beetje zwaar valt?’
‘Ik heb het nog niet uitgeprobeerd,’ zei de Ridder ernstig, ‘dus met zekerheid zeggen kan ik het niet — maar inderdaad ben ik bang dat het een beetje zwaar valt.’
Of zal ik het in de toekomstige tijd zetten? ‘een beetje zwaar zal vallen?’ ‘een beetje zwaar zal vallen.’ Zo blijf je dubben.
254.18: zich stierlijk vervelend -> zich stierlijk slaperig vervelend [waarop ik al de nadruk had gelegd]
260.8: Weg is diepgaande -> Weg is de diepgaande [ook honderdplus keer overheen gelezen]
261.2: [daar is het jaartal niet genoemd van de eerste uitgave van Through the Looking-Glass and What Alice Found There -> (1871) dus]
Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier. Hieronder de voorkant van de eerste druk (links) en de tweede (rechts).
Reacties
Een reactie posten