541 Beertje

   Het eerste gedichtje van Agnia Barto’s magistrale cyclus Speeltjes uit 1936 gaat over een beertje met een kapotte poot. Letterlijk staat er, in het klassieke aabb-rijmschema in de klassieke trochee:

Beertje was op de grond gevallen,
Beertjes ene poot was stuk.
Maar ik gooi hem toch niet weg,
Want hij is lief.
   Vooral de laatste regel is heel mooi en lief in het Russisch: Potamóé-stjo ón charósjie, waarbij je de korte o van charosjie – lief, braaf, goed, fijn – heel lang en kinderlijk en liefkozend kan oprekken, charoooooosjie.
   Simpel is het moeilijkst. De woorden en regels moeten wel leven en echt zijn. Wat in de Progres-vertaling Beertje Brom van Roel Pieters uit 1972 niet het geval is. Behalve het rijmschema in Beertje Brom (abab), het niet heel kinderlijke woord bevallen, de rijmdwang van verkreukt, is met name de vierde regel een afknapper, door het woordje leuk, en de verkeerde scansie: de klemtoon ligt op maar en vind, terwijl hij in Nederlandse verhaal (zoals het aankomt) juist heel erg op (bij Pieters) ik zou moeten hebben komen zijn te liggen:
Beertje is zo vaak gevallen
dat hij kaal is en verkreukt;
niemand zal hij wel bevallen,
maar ik vind hem nog steeds leuk!

   God, wat heb ik over die kleine Barto-gedichtjes lang gedaan. Ook over het in Rusland ultrabekende verhaal van Tanja die haar bal laat vallen in het water en daarom heel hard moet huilen. Dat is uiteindelijk dit geworden:

Tanja jammert aan de kant,
Haar bal is in de plas beland.
Niet huilen, Tanja, vroeg of later
Komt de bal weer uit het water.

   Beertje is in Bij mij op de maan uiteindelijk dit geworden:

Beertje ligt onder de kruk,
Beertjes ene poot is stuk,
Toch pak ik hem elke keer,
Want het is mijn liefste beer.

   Dan kun je op liefste tenminste uithalen, als je het opzegt of voorleest. De laatste twee regels waren eerst:

Beertje heeft ook altijd pech,
Maar ik gooi hem toch niet weg.

   Waarbij de reden dat Beertje niet weggegooid wordt mooi impliciet blijft, maar ik me daarentegen bij de pech begon af te vragen: waarom? Nu ik die eerste versie weer tegenkom, meer dan tien jaar later, denk ik: hm, toch misschien niet zo slecht... misschien zelfs beter... Dat pech kan het wel hebben, en de laatste regel is best heel lief.
   Vind ik.
   Eigenlijk.
   Best wel.
   Misschien.
   Of zo.
_____

De illustraties bij Beertje van Agnia Barto zijn van Joeri Molokanov in Djetjam, 1977, en van Witali Gorjajew (Vitali Gorjajev) in Vrolijke versjes, z.j. (1972). Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

540 Een feest van onverzorgd Nederlands

Afbeelding
_____ [wat voorafging: Bij vertalen horen, in de woorden van legendarische tovenaar-vertaler Pé Hawinkels, ‘bepaalde vormen van enthousiasme’ waardoor je wel eens van de letter afwijkt om de geest te vangen. Is Infinite Jest van zulk hout gesneden dat het ongrammaticale woorden duldt en zelfs aanmoedigt, in vertaling?] _____    Ik waag het erop, het woord vandaags onderbrengen in Eindeloos vertier – zoals het nu gaat heten, het denken over de titel heeft me zo’n half jaar gekost, en het is niet mijn eerste keus, wat het nu geworden is, Eindeloos vertier , ik was zelf uiteindelijk uitgekomen op Grenzeloze grol , wat de uitgever, denk ik, toch niet serieus genoeg vond, alsof ik het boek niet ernstig nam en het boek niet ernstig genomen hoefde te worden – wat natuurlijk helemaal de bedoeling niet was van die titel, het is een mooie alliteratie ten eerste, die Infinite Jest ook is, als je Jest met een hoofdletter I schrijft zoals dan kon in tijden van weleer en va...
Meer lezen

539 Pé

Afbeelding
_____ [wat voorafging: wat pardoes betreft deliverde ik, maar nu de vraag: heb ik ook de bijvoegelijke naamwoorden vandaags of gisterens kunnen inzetten in een vertaling?] _____    Ik ben nu bezig met Infinite Jest van David Foster Wallace, dat in het Engels een boekwerk van een dikbedrukte elfhonderdplus pagina’s is, dus je hebt ruimte genoeg om hier en daar een geintje uit te halen. En als je zo bezig bent met vertalen, kilometers maken, ben je ook vooral bezig met de toon volgen, de toon in jouw oren, David Foster Wallace zoals ik hem uit zijn werk ruik, om met Felix Timmermans te spreken. Het is ook een kwestie van je laten meeslepen, het vertalen, van enthousiasme, van een zekere flow, het gevoel voor de tekst dat je krijgt als je die door en door kent, wat Pé Hawinkels al zei toen hem verweten werd dat hij twee woordjes aan zijn vertaling van Der Zauberberg had toegevoegd, die er niet bij Thomas Mann stonden.    Ik pak de betreffende Revis...
Meer lezen

538 Pardoes

Afbeelding
[Wat voorafging. Heb ik in mijn vertalingen kunnen pardoezen en vandaagsen en gisterensen , zoals ik in mijn eerste blog stoer aankondigde? Heb ik met andere woorden gedeliverd ? Heb ik gedaan wat ik zei?] _____    Een terechte vraag. Al moet je dat pardoes en vandaags en gisterens natuurlijk ook figuurlijk opvatten: het is duidelijk dat hier alle buitenissige woorden worden bedoeld. (Ja, lul je er maar uit.)    Wat pardoes betreft kan ik zeggen dat ik het woord inderdaad heb gebruikt, ook waar opeens en plotseling gebruikt hadden kunnen worden. Meerdere keren zelfs, sinds mijn belofte.    In de roman Compromis van Sergej Dovlatov schrijft de verteller-journalist een stukje voor de krant over de schimmige (zoals blijkt) kapitein Rudi, en daar staat dan, op blz 110 van Omtrekkende bewegingen : ‘Het stuk begon zo: “– De boss is het alleen om de winst te doen, – beklaagde de kapitein zich. – Twintig keer heb ik hem gezegd de cil...
Meer lezen

510 Raar is waar

Afbeelding
   De peroptieme tekenaar-schrijver en schrijver-tekenaar Aart Clerkx vertelde mij dat hij en leeftijdsgenoten zich in zijn langvervlogen jeugd amuseerden door dialogen uit Kuifje met elkaar te debiteren. Niet vanwege hun scherpzinnigheid (van de dialogen), maar vanwege de buitengewone buitenissigheid. ‘Ha?... Wààr is hij verdwenen?...’ ‘Hoe vreemd, ’n klant!...’    Nu zou een Noord-Nederlander misschien denken dat het Belgisch was, of Brussels uit de koker van Herr Hergé, maar nee, het was een Nederlandse vertaler en Georges Rémi heeft zich met de vernederlandsing van Tintin niet bemoeid, aangezien zijn Nederlands nog slechter was dan zijn Engels, en dat wil wat zeggen.    Het zijn en blijven, wil ik de hele tijd maar zeggen als ik niet zo herhaaldelijk werd onderbroken en op zijpaden gestuurd, de onverwachte, raar en bijzonder gezegde dingen die altijd het leukste zijn om te lezen, die het meeste doen en je het beste bijblijven...
Meer lezen

532 Over een moriaantje zo zwart als roet

Afbeelding
   In 1845 schreef de Frankfurter armenarts Heinrich Hoffmann zijn tiental wereldberoemd geworden gruwelverhalen voor de kinderkamer Der Struwwelpeter , met voorop de titelfiguur zelf, afgebeeld op een sokkel. De jongen heet zo, omdat hij een Struwwelkopf heeft, een wilde woeste haardos, aangezien hij zich niet liet kammen ( kämmen ließ er nicht sein Haar ). De knaap wordt in de laatste regel door de schrijver garstig genoemd, stout, naar, vervelend, en uitdrukkelijk niet vies, smerig of ongewassen, allerminst een Piet de Smeerpoets dus, zoals hij hier al 175 jaar heet.    O wat een eeuwige verhalen! Paulinchen met het Feuerzeug die in de hens gaat, Konrad de Daumenlutscher die zijn duimen erafgeknipt worden. Wreed, bloederig, fataal, heerlijk. Plus het verhaal over de kohlpechrabenschwarzer Mohr – een felrealistische geschiedenis over kleine pestkopjes die een voorbijganger uitlachen om zijn zwarte huid. Aj! Wie gaat zich daaraan branden in het h...
Meer lezen

389 Freshes from the precious

Afbeelding
   Kijk eens, wat er net uit is, verschenen bij Koppernik:    Maar wat een kort nawoord! Zeven bladzijden maar!    Dat komt, ik wilde deze geweldenaar, nummer drie van het Ierse driegebergte Joyce-Beckett-O’Brien niet nog eens introduceren met allerlei wikipedische onwetenswaardigheden, alsof niet iedereen zou moeten weten wie deze O’Nolan was.    In plaats daarvan heb ik eigen onderzoek gedaan, zelfs twee eigen onderzoeken, ten behoeve van de internationale flannologie (ik zal ze ook nog in het Engels overzetten), een immer hoger en breder uitwaaierende tak van literatuurwetenschap, waarbij zich tevens vele afgezwaaide, vermoeide, teleurgestelde of gewoon weleens iets anders willende Joyceanen en Beckettisten voegen.    En met dit boek ben ik ook tot de rangen der flanneurs , zoals ze heten, toegetreden.    Mijn korte onderzoekingen betroffen 1) de vraag in hoeverre de schrijver zich bij he...
Meer lezen

537 Heb ik gedeliverd?

Afbeelding
   Dit blog, VandaagsVertaalProbleem, begon midden in de covid-tijd, in de lockdown, toen ze in New Dehli eindelijk weer de Himalaya konden zien, en toen het zó stil en zó rustig was overal, geen verkeer, geen gemotoriseerd lawaai, geen vliegtuigen, niks, en toen we dachten: als dit voorbij is gaan we zorgen dat het hierna veel stiller en rustiger en schoner wordt dan hiervoor.    Het Letterenfonds had toen een initiatief dat je subsidie kon krijgen, een geldbedrag van een coole 2500 euri ter herstel van de band met het publiek, bij ontstentenis van live-optredens en sowieso omdat gans het raderwerk stil stond, hoe je dat zelf maar wilde invullen, om de kosten te dekken, wat die kosten dan ook waren, cursussen, aanschaf van hoogwaardige Sennheiser microfoons, broodjes, limonade, gevulde koeken, vliegdekschepen zolang de geldvoorrad strekt, wat dan ook. Vlogs, blogs, allerlei internautaire initiatieven werden aangemoedigd. Ik had eerst het idee om ter hers...
Meer lezen

534 Transgender op de boerderij

Afbeelding
   Een kip die een eend wil zijn, is dat soms een soort opiniërende spot? Moeten we dat soms metaforisch lezen? Wordt het transgenderisme soms in de maling genomen? Is het dan soms niet heel flauw?    Ja, dán wel. Maar het geval wil dat het uitgangspunt van dit gedicht helemaal niets met mensen die in een verkeerd lichaam geboren zijn te maken had. Het idee heb ik namelijk gejat uit een van mijn favoriete scènes uit Toy Story, als Buzz Lightyear, de N.T.F.B.-astronaut, uit de doos komt als een echte heelalveroverende ruimtevaarder, alle kanten op vliegt, de basis oppiept via zijn horloge en niet anders kan en wil dan de wereld redden. Woody heeft veel moeite hem ervan te overtuigen dat hij geen ruimtevaarder is, maar een pop. ‘Je bent een pop, Buzz Lightyear! Een pop! Een POP!’ Wat Buzz verleidt tot de zeer ware uitspraak: ‘Ik vind jou een heel zielig mannetje.’ (Ik doe het uit mijn geheugen, het zal wel wat anders zijn wat er feitelijk gezegd is.)  ...
Meer lezen

38 De rekkelijken en preciezen

Afbeelding
   De tegenstelling letterlijk-vrij is – in de feitelijke praktijk van de pennen in de inkt en de vingers op de toetsen – een schijntegenstelling. Want ‘wat er staat’ is altijd iets in een andere taal. Wat de vertalers ervan maken is nooit wat er staat in het origineel. Letterlijk letterlijk is alleen om die reden al een onmogelijkheid.    Dat weten vertalers heel goed. Je zult vertalers zelf dan ook zelden kunnen betrappen op de stellingname dat ze ‘vertalen wat er staat’ en dat hun vertalingen ‘transparant’ zijn. Al zijn er betreurenswaardige uitzonderingen.    Maar het is zo’n verlokkelijk simpele tegenstelling: letterlijk versus vrij. De letterlijken (manmoedig) vertalen wat er staat en de vrijen (liederlijk) spelen zelf auteurtje.    Het doet een beetje denken aan onze nationale trots de godsdienststrijd, toen de rekkelijken en de preciezen elkaar in de uitbundige baarden vlogen. De preciezen vonden dat de mensch was v...
Meer lezen