537 Heb ik gedeliverd?

   Dit blog, VandaagsVertaalProbleem, begon midden in de covid-tijd, in de lockdown, toen ze in New Dehli eindelijk weer de Himalaya konden zien, en toen het zó stil en zó rustig was overal, geen verkeer, geen gemotoriseerd lawaai, geen vliegtuigen, niks, en toen we dachten: als dit voorbij is gaan we zorgen dat het hierna veel stiller en rustiger en schoner wordt dan hiervoor.

   Het Letterenfonds had toen een initiatief dat je subsidie kon krijgen, een geldbedrag van een coole 2500 euri ter herstel van de band met het publiek, bij ontstentenis van live-optredens en sowieso omdat gans het raderwerk stil stond, hoe je dat zelf maar wilde invullen, om de kosten te dekken, wat die kosten dan ook waren, cursussen, aanschaf van hoogwaardige Sennheiser microfoons, broodjes, limonade, gevulde koeken, vliegdekschepen zolang de geldvoorrad strekt, wat dan ook. Vlogs, blogs, allerlei internautaire initiatieven werden aangemoedigd. Ik had eerst het idee om ter herstel van de band met het publiek en het bereiken van een nog veel en veel groter publiek dan ik al had mijn twintigtal kindergedichten die verzameld waren in Jij met mij door mezelf in het Engels te laten vertalen tegen een exorbitant uurbedrag (het zogenaamde vestzak-broekzak model) en vervolgens achter Engelstalige uitgevers heen te gaan. Maar dat plan liet ik varen. Niet het vertalen en het proberen de gedichten aan te bieden, maar er subsidie voor aan te vragen. De gedichtjes heb ik vertaald, uitgevers gezocht, vergeefs, maar intussen kon ik de vertalingen kwijt in mijn andere plan ter herstel van de band met het publiek, namelijk een blog, een vertaalblog. Dit vertaalblog.

   Mijn eersteling verscheen op 10 september 2020, vijf jaar geleden, een eeuwigheid in het leven van een mestkever die nog geen toegang heeft tot cryonautica, en het heette Zelfreflectie. En toen ik het nog eens las, dacht ik, dacht ik – nou ja, laat ik het eerst maar eens in zijn geheel volgen en dan zeggen wat ik dacht.

_____
1 Zelfreflectie (10 september 2020)

   Een beetje zelfreflectie, kan dat kwaad?
   Ja, natuurlijk.
   Vertalen is iets wat zich grotendeels onbewust afspeelt. In die deinende en klotsende hersenmassa. Waar geen mensenhand ooit voet heeft gezet. Laat staan er levend uitgekomen is.
   Vaak, als je gaat nadenken, doe je het verkeerde. Dan laat je je niet meer leiden door intuïtie. En dan mag je blij zijn als je derde instantie, de kritische, bij het nalezen je eerste ingeving herstelt.
   Is denken slecht? vroeg een groot denker zich ooit af. En zijn antwoord was een ondubbelzinnig ‘ja’.
   Ik noem het blog ‘Vandaags vertaalprobleem’ en daar heb ik meteen een vertaalprobleem. Want kun je ‘vandaags’ in bijvoegelijke zin gebruiken?
   Eigenlijk niet.
   Maar eigenlijk ook weer wel. Want ik schrijf het toch?
   Kijk, daar staat het. Zwart op wit.
   En het is Nederlands.
   In het Engels gaat het makkelijk, zolang je het lidwoord weglaat. Want ‘a today’s problem’ of ‘the today’s problem’ gaat dan weer niet.
   In het Russisch gaat het nog makkelijker, want daar hebben ze niet eens lidwoorden. Daar kun je het net zo makkelijk over een ‘vandaags probleem’ hebben als over het ‘jeseninse gedicht’.
   Als ik die frasen vertaal, uit het Engels of Russisch, als ‘vandaagse problemen’, zou je zeggen dat het slecht vertaald was. Al te letterlijk, een calque.
   Dat ik m’n Nederlands maar eens moest bijspijkeren.
   – Ga je gisterense schoolgeld terughalen, beunhaas!
   Maar als ik het op eigen houtje schrijf en mijn blog zo noem, ‘Vandaags vertaalprobleem’, dan mag het wel.
   Dat is toch gek.
   Gek, en niet eerlijk.
   Ooit, toen ik nog op facebook zat, maakte ik een gesprek mee tussen twee vertalers die zo graag het woord ‘pardoes’ eens zouden gebruiken in een vertaling. Maar ze kregen en kregen het maar niet voor elkaar. Ze kregen er maar niet de gelegenheid voor.
   Ze vonden het zo’n leuk woord, maar de teksten die ze vertaalden leenden zich er nooit voor, helaas, zuchtten ze.
   Ja, hallo! (dacht ik, toen) Die gelegenheid maak je toch zelf?! Doe het gewoon! Tien tegen één dat de vertaling er meteen enorm van zal opfleuren.
   Dat denk ik nog steeds.
   Ik ben voor vertalingen die zich hetzelfde durven permitteren als zelf bedachte schrijfsels.
   Met vandaagsen en pardoezen.
   Iedere vertaling moet een origineel zijn. We mogen het woord vertaling voor een vertaling niet meer in de mond moeten hoeven nemen.
   Misschien heb ik hier wel een Goede Zaak. Een principe.
   Maar geen paniek. Als dit principe iemand niet bevalt – om met een andere grote denker te spreken – ik heb ook andere.

_____
   Tja, ik dacht dus, toen ik het nog eens overlas: daar staat alles al in. Mijn hele bloggiaanse kruistocht inclusief het recent bij de Arbeiderspers verschenen boekdestillaat Vertalen wat er niet staat in een notime-dop. Waarom nog doorgegaan? In al mijn hieropvolgende vijfhonderdzoveel blogs heb ik feitelijk niets anders gedaan dan me op vijfhonderdzoveel verschillende manieren sterk maken voor pardoes en vandaags.

   Gewoon gebruiken die woorden, zei en zeg ik, ook als er voor pardoes normalere alternatieven zijn zoals plots, ineens, onverwacht, enzovoort, dingen die een vertaler nu eenmaal eerder te binnen schieten dan het ietwat outländische pardoes.

   Gewoon doen, zei en zeg ik, onbestaande woorden als vandaags en gisterens, ook als er niks buitenissigs en onbestaands in de brontekst staat. Het zijn juist die taligheden die een boek de sjeu en de smeu geven en waarvan een lezer blijft doorlezen – is mijn ervaring. Ruw gerust een beetje op.

   Nou had ik makkelijk praten, of aansporen, het was toch maar een blog en wie leest dat nu? Maar ook werpt de vraag zich op: alles goed en wel, erjeetje, je talkt de talk, maar walk je ook de walk? Geef je ook het goede voorbeeld of is dit een gevalletje van de beste stuurlui staan aan wal en anderen, dat wil zeggen goedbedoelende, immers beginnende vertalers met een kluitje het riet in sturen op de woelige baren van de vertaliaanse oceaan met overal de sluipende gevaren van rode potloden van correctoren, ontevreden redacteuren en verwijdering uit de rolodexen van de uitgever? Stop jij je geld waar je mond is, of spreekt door die mond de geest die het goede wil maar het slechte doet? Heb jij je woord wel gestand gedaan? Heb jij gedeliverd?

   [wordt vervolgd]

_____
Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345.