138 Vertalen met DeepL

   Google Translate is hopeloos maar DeepL schijnt beter te zijn. Ik kreeg een klusje en ik dacht, ik ga eens een experiment doen. Het te vertalen boek is in niet al te moeilijk Engels geschreven, stilistisch neutraal en moet het vooral hebben van het larmoyante relaas van een relatie van een wankel op haar psychische benen staande ik-persoon, in wie we best de schrijfster mogen herkennen.
   Ik las het en dacht: en als ik dat nu eens door DeepL liet vertalen en mezelf in de rol van redacteur plaats om het na afloop waar nodig op te kalefateren? Scheelt allicht weer kostbare tijd en moeite. Een eerste versie nakijken duurt, schat ik, voor iedere tekst, ongeacht genre of moeilijkheidsgraad, een tiende van de tijd van het vertalen. Dus als ik die eerste versie met nul tijd en moeite kan laten doen, kost het me om na te kijken een tiende daarvan, en een tiende van nul is nul, misschien zelfs minder dan nul!
   Helaas, zo ging het niet. Ik kwam erachter dat die verhouding 10 staat tot 1 alleen werkt als ik zelf eerst heb nagedacht. Want zoals het nu was kon ik gewoon weer helemaal overnieuw beginnen.
   Niet dat DeepL slecht was, maar het was blanco. Karakterloos. Fade. Het wemelde van dingen die je net niet zo zegt en dat waren juist de dingen waarover je moest nadenken hoe je ze dan wel zegt of hoe je ze hier wilde vertalen. In zinsconstructies was hij niet slecht. Hij knipte zelfs zinnen in tweeën. Doorgaans werd alles vertaald en niets overgeslagen – maar niet eens altijd. Vierenveertigdaags vertaalde hij met veertigdaags, soms vertaalde hij een alinea dubbel en sloeg er een over, en woordjes die hij niet nodig vond liet hij ook achterwege. Maar het resultaat las over het algemeen als een vrij adequate vertaling. Op het eerste oog. Maar er ontbrak iets.
   De ziel!
   Ja, de ziel kun je het noemen. Je kan ook zeggen de stem, de samenhang, de identiteit.
   Maar kunnen we daar ook de vinger op leggen en het niet houden bij een algemeen vaag gevoelen dat iedereen als vooroordeel wel zal delen? Dat machines geen ziel hebben meen ik. Wat doet DeepL dat niet door de Hiëronymus-test kan – de Hiëronymus-test, genoemd naar de beschermheilige van Vertalië, de heilige Jeroen, die ons het Vulgaat gaf vanuit de woestenij, en de test de tegenhanger van de Turing-test die de mensenbokken van de machineschapen scheidt.
   Ik geef de eerste alinea van The Instant van Amy Liptrot.

I’ve been getting text messages from the moon. A note flashes on my phone, asking if the moon can track my location, and I consent.

   Google Translate maakt ervan:

Ik krijg sms-berichten van de maan. Er flitst een briefje op mijn telefoon met de vraag of de maan mijn locatie kan volgen, en ik stem ermee in.

   DeepL dit:

Ik krijg sms’jes van de maan. Een berichtje flitst op mijn telefoon, met de vraag of de maan mijn locatie mag volgen, en ik stem toe.

   Sms’jes is beter dan sms-berichten maar de tweede zin met Er beginnen is weer beter dan met het onderwerp. (Nog beter is de zin beginnen met de plaatsbepaling op mijn telefoon – wat veel Nederlandser is maar door de vertaalmachines lang niet altijd wordt gezien.) De behouden komma van DeepL is minder goed dan de geschrapte komma van Google Translate. Mag volgen is beter dan kan volgen en ik stem toe is beter dan ik stem ermee in. Eens? Drie-twee voor DeepL. Een nipte overwinning.
   Toch mankeren er in beide ook dingen. Berichtjes, flitsen die op een telefoon? Doe je dat echt, instemmen of toestemmen? In de vertaling van de eerste zin, I’ve been getting text messages from the moon, ontbreekt een belangrijk aspect: Daarin zit een ‘sinds kort’-element dat beide machines achterwege laten. Ze laten sowieso alles achterwege wat alleen maar gesuggereerd wordt, alle afwijkende werkwoordstijden, maar soms is de suggestie te belangrijk om overheen te stappen, zoals hier.
   De Engelsen hebben de neiging om levenloze voorwerpen actief dingen te laten doen, iets wat je hier wel zou verwachten: ‘The moon’s been sending me text messages.’ Maar er staat toch een passivum: I’ve been getting text messages from the moon. In Ik krijg sms’jes van de maan kunnen ze ook van iemand op de maan komen. Leuker is dat het meteen duidelijk is dat het de maan is. Vandaar dat hier geheel in tegenstelling tot de gebruikelijke gang van zaken een actieve vertaling beter is dan een passieve. Want meestal doe ik het omgekeerde en maak ik van actief passief, als er levenloze voorwerpen iets ‘doen’.
   Het verraderlijke vervelende verneukeratieve ergerlijke tijdrovende is dat je eerst niet opvalt dat de vertaling gebrekkig is maar al snel denkt: wat er in het Engels staat, staat er in het Nederlands ook, prima toch? Pas na herhaaldelijk overlezen en laten inzinken wat er staat gaat er iets wringen. En moet het anders, moet het om. Met als gevolg dat elke zin, elke regel in plaats van korter langer gaat duren om te vertalen. En dat kan toch niet de bedoeling zijn van een onvermoeibare immer enthousiaste opgeruimde machinale vertaalhulp, die je voortdurend toeglimlachend metterdaad bewijst: ‘Ik kan niets maar dat kan ik wel héél goed’.
   Uiteindelijk maakte ik van die eerste alinea iets wat ik er überhaupt meteen al gemaakt van zou hebben als ik niet die omweg van het machinevertalen had gehad. Wat een tijdverlies!

Sinds kort stuurt de maan me sms’jes. Op mijn telefoon popt een bericht op met de vraag of de maan mijn locatie mag volgen en ik ga akkoord.

_____
   Verwijzingen. Amy Liptrot, The Instant, komt binnenkort uit als Stadsnomade bij Ambo Anthos.