140 Vertalen met DeepL vervolg

   Ook lastig is dat Engelsen vaker de neiging hebben moeilijke woorden te gebruiken van Latijnse oorsprong dan wij. In de volgende alinea komt het woord parallelogram voor, dat de twee machines braaf als parallellogram vertalen maar ik als tapse rechthoek:

I have moved to a new city but the moon is following me around. It texts to tell me when it will be out. Through the windows of my flat in Kreuzberg, there is just a parallelogram of sky at the top of the courtyard, only a small space to catch the passing moon on certain clear nights.

   Google Translate:

Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd, maar de maan volgt me overal. Het sms’t om me te vertellen wanneer het uit zal zijn. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg is er slechts een parallellogram van de lucht bovenaan de binnenplaats, slechts een kleine ruimte om de passerende maan op bepaalde heldere nachten te vangen.

   DeepL:

Ik ben verhuisd naar een nieuwe stad, maar de maan volgt me overal. Ze sms’t me om te zeggen wanneer ze buiten zal zijn. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg is er slechts een parallellogram van de hemel aan de bovenkant van de binnenplaats, slechts een kleine ruimte om de passerende maan op sommige heldere nachten te vangen.

   Het zou interessant zijn om te weten waarop de woordvolgorde van beide machines gebaseerd is, naar een nieuwe stad verhuisd versus verhuisd naar een nieuwe stad. Uiteindelijk is die keus ook in sterke mate context-afhankelijk: waarop ligt de nadruk, naar de nieuwe stad of naar het verhuizen? Het tweede deel van de zin, maar de maan achtervolgt me suggereert dat het verhuizen hier het belangrijkste is. Anders zou je misschien zeggen: ‘Ik woon in een nieuwe stad’ of iets dergelijks. Ik maak ervan: Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd. Puntje voor Google. En weer iets waarin ik DeepL niet op zijn mooie blauwe ogen kan geloven.
   Maar de maan volgt me overal is beider vertaling van is following me around. Mij lijkt overal hier teveel van het goede, temeer daar de ik niet overal is, maar alleen in een nieuwe stad. De machines versimpelen en soms is versimpelen goed, maar hier staat wat anders. Weer moest ik heel diep graven om te bedenken wat me niet zinde aan de schijnbaar onschuldige machinevertaling.
   Hoe verwijs je naar de maan? Niet met het, maar zij begint ook behoorlijk geaffecteerd te klinken. Ik maak er overal maar hij van, kan mij het bommen.
   Is sky lucht of hemel? Hier wordt duidelijk gedoeld op het firmament, het zwerk, de hemelboog, de hemelkoepel, het hemelgewelf, het uitspansel, de sterrenhemel – allemaal woorden die de vertaler onmiddellijk door de breinpan flitsen en waaruit hij feilloos mistastend de passendste kiest, maar die geen van beide machines snel als eerste vertaling zouden presenteren. Als je in de DeepL-vertaling op hemel klikt krijg je vier alternatieven: lucht, sterrenhemel, nachtelijke hemel en nachthemel. Die twee laatste zijn interessant (hoewel onbruikbaar hier: de verteller ziet overdag ook de daghemel): kennelijk heeft de machine uit het voorkomen van de maan afgeleid dat het hier nacht is. Of doet die gok op grond van de meeste voorbeelden in zijn database.
   At the top of the courtyard is hier boven de binnenplaats en niet aan de bovenkant van de binnenplaats of bovenaan de binnenplaats. Is dat nou zo moeilijk, lbgtqia+ers DeepL en Google Translate?
   Het laatste deel van de zin is in het Engels niet echt fijn, maar moet je dat dan met krukkig Nederlands vertalen? Only a small space to catch the passing moon on certain clear nights is een hutspot van letterlijk (only a small space), figuurlijk (catch) en iets daartussenin (the passing moon), en waarom certain? Kan dat niet weg? De machinevertalingen houden het gewoon rechttoe rechtaan en vrijwel onleesbaar: slechts een kleine ruimte om de passerende maan op bepaalde (Google Translate) sommige (DeepL) heldere nachten te vangen.
   Het lijkt wel een parodievertaling, een nepvertaling.
   Volgens Petrus Francius in 1699 moest een vertaling niet alleen getrouw zijn maar ook aardig en zwierig. Niet alleen aan den zin moest worden gedacht maar ook aan de kragt der uitdrukselen. Naar den zin moeten we in machinevertalingen menigmaal tasten; de kragt der uitdrukselen ontbreekt ten enen male overal altijd.
   Van dit soort Nederlands Nederlands maken kost veel meer tijd en moeite dan van Engels Nederlands maken.
   De vertaalmachine blijft toch eerder DeepFake dan DeepLearning, geen DeepL maar DeepF.
   Ik gebruik hem nu alleen nog maar om te kijken of ik geen woorden of zinnen of alinea’s of hele bladzijden heb overgeslagen of dat ik een voor de hand liggend woord over het hoofd heb gezien.
   En om te zien hoe ik het vooral niet moet doen.
   En daarvoor is het programma heel nuttig.

   Mijn alinea:

Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd maar de maan achtervolgt me. Hij sms’t om me te waarschuwen wanneer hij opkomt. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg zie ik boven de binnenplaats een tapse rechthoek van de hemel, net genoeg om op heldere nachten de passerende maan te onderscheppen.

_____
   Verwijzingen. Petrus Francius, in zijn voorrede bij de vertaling van Gregorius Nazianzenus, Van de mededeelzaamheidt, zie de webfiltercolumn van Machteld de Vos, ‘Dat onse tale geenzins lijden en kan’, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

378 AI is op de mars

Afbeelding
   AI is op de mars, wijst een rondvraag ondernomen door de Engelse krant De Voogd uit, en de vertalers voelen de hitte. Als ze niet snel hun bedrijf samenbrengen, vrezen ze, kunnen ze hun tassen inpakken. Dan is de grap op hen. Voor jaren en jaren malen ze weg, knokken zich buiten westen voor een liedje, en nu worden ze afgelegd – met het fruit van hun eigen weeën, wil je geloven. Daar ga je!    Dit bleke zicht wordt niet door iedereen genomen. Idiomatisch, knoperig en complex schrijven zal waarschijnlijk in handen van mensen blijven, commentarieert een vertaalster uit het Zweeds en Noors hoopvol. Echter vertalers van misdaad en romantiek krijgen tegenwoordig minder werk te doen ‘en gaan dan allemaal het complexe spul in en dan vechten we allemaal om ruimte in die niche,’ voegt ze toe.    Tja. Geef een dief genoeg touw en hij verhangt zichzelf. Ik voor één verwelkom onze nieuwe generatieve bovenbazen. Vertalen is een ingewikkelde zaak die veel creativiteit betrekt. En zolang die c
Meer lezen

373 Nacht, trottoir – als a-tal

Afbeelding
   Het a-tal , ook wel bekend als a-tautogram , a-saga of a-spraak is een OuLiPoliaanse exercitie avant la lettre , hoewel niet vaak beoefend als poëzie. In Opperlandse taal- en letterkunde uit 1981 (het roze, behapbare boek) wordt het ook wel een eiouij-lipogram genoemd. Het oudst bekende voorbeeld, Paaschmaandag ( een a-saga ), dateert uit 1841 en is van J. Bosscha. Battus neemt verder ook nog op (blz. 27-31) de verhalen Van Agt stapt af , A-spraak en Zaans drama . In Opperlans! uit 2002 (het groene, onhandelbare boek) blijven daarvan alleen Paaschmaandag en de A-spraak over (onder ma-mc).    Het is platgetreden terrein, de lipogrammatica, zegt Battus, en dat is het ook, maar intussen ben ik nog nooit een gedicht tegengekomen met maar één klinker. Nacht. Zwart. Waar? Stad. Straat. Tabakszaak. Laf straalt lantaarn, slap als prak van patat. Rap gaan acht maal acht jaar zwartgatwaarts, Maar ach, af-aan, af-aan, zal rad maar gaan. Barst, graaf graf alvast, kwak last af,
Meer lezen

372 Nacht, straat, straatlantaarn, apotheek

Afbeelding
_____ Ночь, улица, фонарь, аптека, Бессмысленный и тусклый свет. Живи еще хоть четверть века – Все будет так. Исхода нет. Умрешь – начнешь опять сначала, И повторится все, как встарь: Ночь, ледяная рябь канала, Аптека, улица, фонарь.    Van het wereldberoemde gedicht van Blok dat begint met Notsj, oelitsa, fonar, apteka bestaan in het Nederlands (bij mijn weten) vijf vertalingen. Alle vijf klampen ze zich krampachtig vast aan het oorspronkelijke rijm en het oorspronkelijke ritme – en bijna nog krampachtiger aan de feitelijke gegevenheden in het gedicht, de woorden, het verhaal, ‘wat er staat’.    Met als gevolg dat geen van de vijf gedichten meer een gedicht zijn, maar hoogstens een ongelukkige parafrase.    Ja, zo kan ik het ook!    Letterlijk, woordenboekgewijs, machinaal vertaald staat er dit: Nacht, straat, straatlantaarn, apotheek, Zinledig-onnozel en dof-mat licht. Leef al was het nog een kwart eeuw – Alles zal zo zijn. Er is geen uitweg. Je sterft – je be
Meer lezen

374 Nacht, trottoir – als sonnet

Afbeelding
   Een sonnet om erin te komen. Ik hou niet bijzonder van sonnetten. Op mij maken ze altijd de indruk iets te zijn om... om erin te komen. Ik probeer mijn pen, of eerder nog Ik probeer mijn piemel en zal ze eens laten zien wat ik allemaal in mijn mars heb. Uitsloverij. De sonnetten van Vestdijk bijvoorbeeld – net zo’n berg om met een grote boog omheen te lopen als zijn romans.    De sonnetten van Shakespeare vind ik voornamelijk heel erg moeilijk. Het sonnet lijkt wel een versvorm om alles zo spits en ingewikkeld mogelijk te zeggen, om de taalspieren te warmen en het vocabulaire ochtendgymnastiek te laten doen, en de gedachten – if any – op een rijtje te krijgen. Vooruit, luiwammesen, je nest uit en in het gelid! De A bij de A en de B bij de B, en de rijmwoorden netjes op jaapbakker!    Gerard Reve schreef brieven om in zijn dagritme te komen, Willem Wilmink vertaalde een potje, en op mijn en Eriks studentenplet heel lang geleden hadden we iemand op de gang die elke ochtend voor het
Meer lezen

371 Pak aan, nageslacht! — Interview met Anatoli Mariëngof

Afbeelding
Pak aan, nageslacht! is het laatste deel van de memoires van de Russische dichter-imaginist-provocateur Anatoli Mariëngof (1897-1962). Zelf wilde hij de drie delen uitgeven met als overkoepelende titel Onsterfelijke trilogie .    Achterin Pak aan, nageslacht! is een (posthuum) vraaggesprek van de vertaler met de schrijver opgenomen. Mariëngof was een scherp observator van de Russische zeden en gewoonten, en veel van wat hij in zijn tijd opmerkte – de Revolutie, de Burgeroorlog, de Stalinistische terreur – werpt licht op wat er vandaag de dag in Rusland voorvalt en plaats de gebeurtenissen in een historische en morele context. Anatoli Borisovitsj, ik ben blij dat we bij het verschijnen van dit slotdeel van uw Onsterfelijke trilogie in het Nederlands een vraaggesprek kunnen hebben met uw even onsterfelijke ik. Natuurlijk! U bent geboren in 1897 en overleden in 1962. U hebt roerige tijden meegemaakt, de Eerste Wereldoorlog, de Revolutie, de Hongersnood, de Burgeroorlog, de stal
Meer lezen

377 Verkeerde benen

Afbeelding
   Op het literaire juice-kanaal Tzum lees ik een recensie – een mooie lange onbekrompen – over een boek dat Meridiaan liet samenstellen met de best of Hilary Mantels interviews, essays en passages over haar schrijfbedrijf. De recensie is ruimschoots van citaten voorzien om jezelf ook een oordeel te vormen, en aan de inhoud ligt het niet dat Mantel overkomt als iemand die zeer behartenswaardige dingen zegt. Maar wat een rare zinnen kom ik in de citaten een paar keer tegen. Zinnen die me steevast op het verkeerde been zetten. Nou kan dat in scheppend proza best mogen en hoeven en moeten, maar een essay wil toch, net als journalistiek, begrepen worden, ook al is dat begrijpen altijd maar vluchtig als de wind. Maar dit zijn zinnen die ik een paar keer moet overlezen voor ik ze begrijp, en voor ik erachter kom wat er in het Nederlands mis mee is. Eerst dacht ik dat het Vertaliaans was, maar de vertalers, Niek Miedema en Harm Damsma hebben een te grote staat van dienst om daar in te trapp
Meer lezen

375 Nacht, trottoir – als Herman Gorter

Afbeelding
   Er zijn vele Herman Gorters, en een Nacht, trottoir zo lang en breed uitwaaierend als de Mei behoort zeker tot mijn wensen, maar dat zal voor later zijn. Deze Gorter is die van de sensitieve verzen, van de Zie je, ik hou van je -gedichten, van Mijn grijze tintelreine , van Het gouden zongezwier , van De heide is maar stil en Ik wilde ik kon u iets geven . Heel prachtig allemaal.    Het gedicht van Blok is ook mooi, maar door het door de OuLiPoliaanse molen te halen komen er elke keer weer meer kaleidoscopische kanten bij. Je ziet het tafereel op vele manieren voor je en het wordt steeds mooier, absoluter en raadselachtiger. En we zitten pas op drie. Ik stond op het gestoepte in de nacht en ik roepte, roepte, maar geen die mij wacht. Slechts het lantarenlicht was mijn kleed, Slechts de bliksemschicht die vrieskou heet. Hoe wriemelend meanderde hier de stad, hoe nooiteens-ooit veranderde dit webomspannen rad. In de gracht keek ik mijn ik in de ziel, hoe beveder
Meer lezen

370 Koning Bub

Afbeelding
   Hier begon ik met de woorden in de paleiselijke woning . Wat rijmt op koning , zodat ik – eindelijk, eindelijk – een van de intrigerendste, afschuwelijkste, grappigste, indringendste, gekoesterdste, visionairste toneelwerken aller tijden een kindermakeover kon proberen te gaan geven. Een droom kwam uit, of een nachtmerrie, het is maar hoe je ertegenaan kijkt.    Van Ubu Roi in Koning Bub .    Eigenlijk vroeg het stuk erom. Jarry concipieerde het als poppenspel – of een kruising tussen Polichinelle en Macbeth . Toen het opgevoerd zou worden wilde hij dat de (menselijke) acteurs middels touwen aan de trekkenwand boven vastzaten, alsof het marionetten waren. ‘Dat was realistischer,’ volgens Jarry.    Vooral leuk is dat ik koning Bub met zijn eega Bab een waar schrikbewind kon laten ontketenen waarbij ik allerlei gruwelijkheden kon beschrijven. (Ook het woord schrikbewind wilde ik absoluut gebruiken.)    Het pseudo- mot de Cambronne waarmee het stuk opent werd door Dolf Verspo
Meer lezen

376 Delina Delaney, hoofdstuk II

Afbeelding
   Hoofdstuk II van Delina Delaney begint waar hoofdstuk I ophoudt. De kostwinner, visserman Joe Delaney rust in vrede, waarna de armoede in het naar Ierse begrippen zeer kleine gezin hard toeslaat. Delina en haar moeder wenen vele zakdoeken vol, als een klop op de deur redding brengt: Lady Gifford (echtgenote van wijlen Lord Gifford) komt Delina naaiwerk aanbieden op het kasteel. (O! Men ziet de bui reeds hangen!) En als Delina zich maandagochtend, beschenen door Sol, in zijn blikkerende majesteit, ten kastele vervoegt, loopt zij bij de ingang Lady Giffords zoon Lord (een andere naam krijgt hij het hele boek niet) tegen het lijf, die een coup de foudre krijgt, een scheut van een schicht van liefde op het eerste gezicht door zijn bast. ‘Hemelse goedheid,’ mompelt hij, ‘een juweel, een juweel van onschatbare waarde.’ Na afloop van haar eerste werkdag wacht hij haar op en begeleidt haar naar het nederige stulpje dat zij haar huis noemt, waar hij kennismaakt met haar moeder, die hij ver
Meer lezen