140 Vertalen met DeepL vervolg

   Ook lastig is dat Engelsen vaker de neiging hebben moeilijke woorden te gebruiken van Latijnse oorsprong dan wij. In de volgende alinea komt het woord parallelogram voor, dat de twee machines braaf als parallellogram vertalen maar ik als tapse rechthoek:

I have moved to a new city but the moon is following me around. It texts to tell me when it will be out. Through the windows of my flat in Kreuzberg, there is just a parallelogram of sky at the top of the courtyard, only a small space to catch the passing moon on certain clear nights.

   Google Translate:

Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd, maar de maan volgt me overal. Het sms’t om me te vertellen wanneer het uit zal zijn. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg is er slechts een parallellogram van de lucht bovenaan de binnenplaats, slechts een kleine ruimte om de passerende maan op bepaalde heldere nachten te vangen.

   DeepL:

Ik ben verhuisd naar een nieuwe stad, maar de maan volgt me overal. Ze sms’t me om te zeggen wanneer ze buiten zal zijn. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg is er slechts een parallellogram van de hemel aan de bovenkant van de binnenplaats, slechts een kleine ruimte om de passerende maan op sommige heldere nachten te vangen.

   Het zou interessant zijn om te weten waarop de woordvolgorde van beide machines gebaseerd is, naar een nieuwe stad verhuisd versus verhuisd naar een nieuwe stad. Uiteindelijk is die keus ook in sterke mate context-afhankelijk: waarop ligt de nadruk, naar de nieuwe stad of naar het verhuizen? Het tweede deel van de zin, maar de maan achtervolgt me suggereert dat het verhuizen hier het belangrijkste is. Anders zou je misschien zeggen: ‘Ik woon in een nieuwe stad’ of iets dergelijks. Ik maak ervan: Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd. Puntje voor Google. En weer iets waarin ik DeepL niet op zijn mooie blauwe ogen kan geloven.
   Maar de maan volgt me overal is beider vertaling van is following me around. Mij lijkt overal hier teveel van het goede, temeer daar de ik niet overal is, maar alleen in een nieuwe stad. De machines versimpelen en soms is versimpelen goed, maar hier staat wat anders. Weer moest ik heel diep graven om te bedenken wat me niet zinde aan de schijnbaar onschuldige machinevertaling.
   Hoe verwijs je naar de maan? Niet met het, maar zij begint ook behoorlijk geaffecteerd te klinken. Ik maak er overal maar hij van, kan mij het bommen.
   Is sky lucht of hemel? Hier wordt duidelijk gedoeld op het firmament, het zwerk, de hemelboog, de hemelkoepel, het hemelgewelf, het uitspansel, de sterrenhemel – allemaal woorden die de vertaler onmiddellijk door de breinpan flitsen en waaruit hij feilloos mistastend de passendste kiest, maar die geen van beide machines snel als eerste vertaling zouden presenteren. Als je in de DeepL-vertaling op hemel klikt krijg je vier alternatieven: lucht, sterrenhemel, nachtelijke hemel en nachthemel. Die twee laatste zijn interessant (hoewel onbruikbaar hier: de verteller ziet overdag ook de daghemel): kennelijk heeft de machine uit het voorkomen van de maan afgeleid dat het hier nacht is. Of doet die gok op grond van de meeste voorbeelden in zijn database.
   At the top of the courtyard is hier boven de binnenplaats en niet aan de bovenkant van de binnenplaats of bovenaan de binnenplaats. Is dat nou zo moeilijk, lbgtqia+ers DeepL en Google Translate?
   Het laatste deel van de zin is in het Engels niet echt fijn, maar moet je dat dan met krukkig Nederlands vertalen? Only a small space to catch the passing moon on certain clear nights is een hutspot van letterlijk (only a small space), figuurlijk (catch) en iets daartussenin (the passing moon), en waarom certain? Kan dat niet weg? De machinevertalingen houden het gewoon rechttoe rechtaan en vrijwel onleesbaar: slechts een kleine ruimte om de passerende maan op bepaalde (Google Translate) sommige (DeepL) heldere nachten te vangen.
   Het lijkt wel een parodievertaling, een nepvertaling.
   Volgens Petrus Francius in 1699 moest een vertaling niet alleen getrouw zijn maar ook aardig en zwierig. Niet alleen aan den zin moest worden gedacht maar ook aan de kragt der uitdrukselen. Naar den zin moeten we in machinevertalingen menigmaal tasten; de kragt der uitdrukselen ontbreekt ten enen male overal altijd.
   Van dit soort Nederlands Nederlands maken kost veel meer tijd en moeite dan van Engels Nederlands maken.
   De vertaalmachine blijft toch eerder DeepFake dan DeepLearning, geen DeepL maar DeepF.
   Ik gebruik hem nu alleen nog maar om te kijken of ik geen woorden of zinnen of alinea’s of hele bladzijden heb overgeslagen of dat ik een voor de hand liggend woord over het hoofd heb gezien.
   En om te zien hoe ik het vooral niet moet doen.
   En daarvoor is het programma heel nuttig.

   Mijn alinea:

Ik ben naar een nieuwe stad verhuisd maar de maan achtervolgt me. Hij sms’t om me te waarschuwen wanneer hij opkomt. Door de ramen van mijn flat in Kreuzberg zie ik boven de binnenplaats een tapse rechthoek van de hemel, net genoeg om op heldere nachten de passerende maan te onderscheppen.

_____
   Verwijzingen. Petrus Francius, in zijn voorrede bij de vertaling van Gregorius Nazianzenus, Van de mededeelzaamheidt, zie de webfiltercolumn van Machteld de Vos, ‘Dat onse tale geenzins lijden en kan’, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Su...
Meer lezen

440 Voor spek en bonen

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen heb ik gevonden, maar eerst een paar vreemde eenden in de bijt, twee zogenaamde Struwwelpetriaden, dat zijn navolgingen van het onnavolgbare origineel. Honderden zijn er over de hele wereld van verschenen, van een Struwwellise tot een Struwwelhitler en van een Egyptische Struwwelpeter tot een Anti-Struwwelpeter . Het is een genre op zich. Al eerder deed ik op dit blog verslag van de Nederlandse navolgingen van de tien gruwelijke gebeurtenissen uit het oorspronkelijke werk, vanaf blog 326 tot en met 339, te vinden in het register onder het lemma Struwwelpeter, Struwwelpetriaden .    De eerste die ermee begon was Heinrich Hoffmann zelf, die in 1848 als Peter Struwwel een ‘handboekje voor oproerlingen’ u...
Meer lezen

441 Achtmaal Struwwelpeter in het Nederlands, 1848-2000

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen van het titelgedicht heb ik gevonden. Beginnen we met Razoux, de eerste, maar ook de beste? We zullen zien.    In Nederland werden alle tekeningen hertekend, al vanaf de eerste editie (die vreemd genoeg werd geopend met het Zwarte jongens-verhaal); uit de jaren 1860 stamt een opnieuw getekende editie, en in 1898 verscheen er net als in het Duits een jubileum-editie, met de oorspronkelijke (hertekende) tekeningen en de verhalen in de juiste, Duitse volgorde. Hier van links naar rechts: Ziet hier Piet den smeerpoets staan! Ziet dien viezen knaap eens aan! Hij wou, van zijn vingertippen, Zich geen nagels laten knippen Sedert zeker wel een jaar; Ongekamd bleef ook zijn haar. “Foei!” roep ieder die hem...
Meer lezen

442 Van Struwwelpeter naar Ragbolrinus

Afbeelding
   Verstechnisch zijn de Struwwelpeter -gedichten van Heinrich Hoffmann niet heel geweldig. Ze wemelen van de klungelige gezegdheden (expres of niet), van de enjambementen, van vulsels, overbodigheden en van soms leuk (ironisch) maar soms ook vervelend (serieus) gemoraliseer. Maar tegelijkertijd staan er ook een groot aantal memorabele regels in (ook en soms juist klunzige) en zijn de verhalen in al hun achteloze gruwel, hun hilarische onrechtvaardigheid en hun noodlottige tragiek niet stuk te krijgen. De tekeningen erbij doen het hem ook, vooral zijn eerste tekeningen, die nog houteriger zijn dan de tekeningen die hij na tien jaar maakte om de oude te vervangen.    De eerste, anonieme Russische vertaling vertoont veel overeenkomsten met de eerste Nederlandse vertaling van W.P. Razoux. Ze kwamen allebei in 1848 uit, drie jaar na het Duitse origineel en ze werden allebei zo populair dat er aan de naamgeving van de titelheld daarna niet meer getornd kon wo...
Meer lezen

443 Schroef je vaders hoofd niet af

Afbeelding
   Intensieve analyse van de tien Struwwelpeter -verhalen leerde mij dat de leukste en beste de volgende elementen bevatten:    1 Strakke rijmen, strakke ritmes, de eindrijmen met de belangrijkste woorden, grappige formuleringen, geen of nauwelijks vulsels etc. – enfin, de gebruikelijke eisen die je aan kindergedichten mag stellen.    2 Ze liepen allemaal slecht af.    3 Ze bestonden allemaal uit actie! actie! actie! Tussentijdse moraal, geheven vingertjes, mooischrijverij of leukdoenerij waren uit den boze.    4 De verhalen met dialoog staken erbovenuit. Hoe meer er gesproken werd, hoe leuker ze waren – dat werkt bij het voorlezen het beste, en de volwassenen worden er nog vreselijker van (ik denk hierbij aan het verhaal van Wesley Wiebelkont).    5 Het moest niet al te afschrikwekkend waarheidsgetrouw zijn – een zekere (grote) mate van flauwekul was belangrijk: griezelig, maar ook duidelij...
Meer lezen

446 De Geschiedenis van den wreeden Jan

Afbeelding
   Negen echte vertalingen die zich als vertalingen afficheren van Die Geschichte vom bösen Friederich heb ik voor me. De eerste is die van Willem Paulus Razoux (1818-1871), Commies bij de Posterijen te Schiedam, uit 1848. Razoux – De Geschiedenis van den wreeden Jan De wreede Jan, – de wreede Jan, Dat was een regte dolleman. – Ving hij een’ vlieg, die slechte guit, Dan trok hij haar de vleugels uit; Zijn speelgoed sloeg hij kort en klein; Geen’ kat kon veilig bij hem zijn; En hoort eens aan, hoe stout was Jan! Hij sloeg zijn’ lieve zus Marian. Bij zek’re pomp stond eens een hond, Die water slurpte met zijn’ mond; Daar kwam de wreede Jan weêraan, Om met zijn zweep Fidel te slaan. Die arme hond, die jankte zeer, Maar Jan, die sloeg hem telkens meer, En schopte ’t beest wel twintig keer. Hap! – greep hij Jantjen’s kleinen voet, En beet er in tot op het bloed; Jan gilde ’t uit van pijn en schrik, En schreide bêi zijn’ oogen dik. Toen lag men Jan in...
Meer lezen

444 Blijf weg van potten met geblaf

Afbeelding
   Hier moest ik me voornamelijk afgreageren op de eindeloze rij Nederlandse Struwwelpeter -vertalingen en Struwwelpeter -imitaties die zich na een gesplitste vorm van werkwoorden als afblijven , afhouden , afmaken , afpakken niet konden weerhouden om een flinke stevige pijnlijke straf uit de kast te halen: Sinterklaas zei: “tot je straf Gaat er nooit de inkt meer af. Maar, opdat gij ’t wel onthoudt, Neem ik u nog, tot uw straf, Al uw’ mooije speelgoed af.” Caro denkt: een goede straf! Smult en likt de borden af.    In De duimzuiger , hoewel er in het origineel, Die Geschichte vom Daumenlutscher , in het geheel geen sprake van enige straf is, oefent het woord op de vertalers ook een welhaast magische aantrekkingkracht uit: En knipt u met zijn schaar, Reinier! Tot uwe welverdiende straf, Van elke hand het duimpjen af.’ ’t Was met “duimpje-zuig” gedaan. Want hij knipte, welk een straf! Willems beide duimen af! En mama die even uitging ...
Meer lezen

447 De geschiedenis van Hein de Dierenkweller

Afbeelding
   Agatha was het pseudoniem van de zeer productieve kinderboekenschrijfster en -vertaalster Reinoudina de Goeje (1833-1893). Zo productief was Reintje dat haar vertaling van Der Struwwelpeter in de lijst met vertaalde werken op Wikipedia niet eens genoemd wordt, noch op de auteurspagina van de dbnl, noch in haar lemma in het vrouwenlexicon van de knaw. Maar wel, gelukkig, in het door Bea Ros geschreven hoofdstuk over haar in het Lexicon van de jeugdliteratuur . De uitgave, getiteld Domme kinderen , uitgekomen in haar overlijdensjaar 1893, is een zeldzaamheid. Het internet meldt dat hij alleen in de bibliotheek van Middelburg kan worden ingezien. Wat Leonard de Vries kennelijk gedaan heeft, want hij drukt er vier af in zijn Prentenboek van Tante Pau uit 1974. Agatha – Hein de Dierenkweller Hein laat nooit een dier met rust,          Dieren plagen is zijn lust. De angst der moedergans is groot,    ...
Meer lezen

445 Frederik de wrederik gecloseread

Afbeelding
    Die Geschichte vom bösen Friederich heet het tweede gedicht in Der Struwwelpeter van Heinrich Hofmann uit 1845, tenminste als we de volgorde en de samenstelling van de eerste edities buiten beschouwing laten. Maar waarom zouden we die buiten beschouwing laten? Heb ik wat te verbergen soms? De publicatiegeschiedenis van Lustige Geschichte und drollige Bilder für Kinder van 3—6 Jahren , zoals het boek in de eerste incarnaties nog heette, is tamelijk chaotisch. Verhalen werden toegevoegd, er werd hier en daar wat bijgeschreven, en de illustraties bleven ook niet van meet af aan hetzelfde.    In de eerste drie, zovoort vergrepene drukken van de Lustige Geschichte und drollige Bilder opende het vette wrede verhaal over het onhandelbare adhd-patiëntje het toen nog zes verhalen tellende prentenboek. De iconische warkop Struwwelpeter, het voormalige warhaar- en nagelventje, besloot de reis door de rebellenclub.    Die biologerende figuur za...
Meer lezen

448 Wreede Piet

Afbeelding
   F.H. (Frits) van Leent, 1830-1912, schrijver van een slordige 185 kinderboeken, en vertaler-bewerker van klassiekers als Moeder Hubbard en haar Hondje (zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier ), De Geschiedenis van Robinson Crusoë , Reisavonturen van Gulliver , Uit het leven van Oom Tom , sprookjes als Roodkapje en verhalen over Reinaert de Vos en Ali Baba .     Piet de Smeerpoes vertaalde hij twee keer, een keer meestal korter dan het origineel (in dit geval niet) en een keer ongeveer gelijkop lopend met het origineel. Het is mogelijk dat de langere versie niet van Van Leent is, maar van een ander; in elk geval heb ik er maar drie gedichten uit gevonden, De geschiedenis van Koen, die op zijn duimpje zoog , Ongehoorzaam Paulientje en De geschiedenis van den vliegenden Robert . Nader onderzoek is geboden.    Hier dus een gedicht uit de kortere versies met dien verstande dat dit gedicht juist lan...
Meer lezen