146 Vliegende woorden (over Achmatova)
Van liefde en bevrijding klinkt de wijs
Maar ik sta trillend al in prelieds vreze
Met lippen die nog kouder zijn dan ijs
Maar spoedig zullen daar waar dunne berken
Zich ruisend vlijen tegen het kozijn
Er rozen rood opranken uit de perken
En stemmen klinken die onzichtbaar zijn...
En daarna – is er licht, ondraaglijk kwistig
Gelijk een rode, broeiend hete wijn...
Er is de wind, die geurend, gloeiend-mistig
Een hoopje as gemaakt heeft van mijn brein.
Voor het vertalen van gedichten (en liedjes) zijn slechts drie dingen nodig:
1) de kunst en kunde om de betekenis over te zetten;
2) de kunst en kunde om rijm, ritme, stijlkenmerken te herkennen en om te zetten;
3) gevoel voor wat de poëzie uitmaakt van de woorden, regels, het geheel, en dat alles kunnen equivaleren.
Vertalers hebben doorgaans één van de drie in huis. Twee van de drie is al een grote zeldzaamheid. Drie van de drie komt eigenlijk alleen voor in de opperste eigenwaan van het vertalersbewustzijn zelf.
En toch zijn ze alle drie onontbeerlijk.
De woorden vliegen, zijn op straat aanwezig, maar zie ze maar eens in een kloppend geheel dat straalt te krijgen.
Het bovenstaande gedicht wordt in Dovlatovs Compromis geciteerd. Voor de verandering in z’n geheel, maar zoals gebruikelijk niet helemaal correct. De opdracht ontbreekt (aan M. Lozinski), het jaar van compositie (1916), strofes twee en drie zijn omgedraaid (omdat ze door twee mensen geciteerd worden), en twee woorden verschillen.
Te weten. Bij Achmatova staat in regel 3 в предпесенной тревоге, preliederlijke onrust (zelfbouwwoord van Achmatova, de onrust voorafgaand aan het schrijven), wat in Compromis aangehaald wordt als в божественной тревоге, goddelijke vreze. In regel 10 is de wijn die bij Achmatova rood was, bij Dovlatov zoet geworden.
Het verkeerd citeren lijkt wel een stijlkenmerk van Dovlatov, dat in nauw verband staat mijn zijn pseudo-documentaire manier van schrijven. Veel is op de werkelijkheid terug te voeren, zijn eigen persoonlijke geschiedenis, maar veel ook niet. Hij heeft bijvoorbeeld de eerste ontmoeting met zijn latere vrouw op minstens drie verschillende manieren laten terugkomen in zijn romans. Mensen die erbij waren geweest in Leningrad bleven hem willen vertellen hoe het in het echt gegaan was. Dovlatov vond dat een compliment. Kennelijk was zijn manier van schrijven (pseudo-documentair, nonfictieve fictie) heel effectief.
Iemand een verkeerd herinnerd citaat in de mond leggen is een veel levensechter procédé dan het personage een geheugen als een ijzeren pot geven.
Voor wie het gedicht van Achmatova in het oorspronkelijke Russisch wil genieten:
М. Лозинскому
Они летят, они еще в дороге,
Слова освобожденья и любви,
А я уже в предпесенной тревоге,
И холоднее льда уста мои.
Но скоро там, где жидкие березы,
Прильнувши к окнам, сухо шелестят, —
Венцом червонным заплетутся розы,
И голоса незримых прозвучат.
А дальше — свет невыносимо щедрый,
Как красное горячее вино...
Уже душистым, раскаленным ветром
Сознание мое опалено.
1916 г.
_____
Verwijzingen. Over het vertalen van gedichten en dan met name met behoud van citabiliteit, zie de webfilter-column van week 6, 2021, hier.
Reacties
Een reactie posten