225 Oorwurmen uitdrijven: Mom Foetsjies Krijsernij

   ‘Doe het dan zelf, lul,’ zei ik de hele tijd tegen mezelf toen ik wat miste in de vertaling van Stelck en Kruizinga van dit nummer (zie blog 211), ‘als je het zo goed weet.’
   Daar kwam bij dat het nummer niet uit mijn hoofd te krijgen was toen ik er eenmaal over geschreven had.
   En noblesse oblige, dus voilà, hier komt de vertaling van Monkberry Moon Delight, met evenveel kinderdingen en onzin (pure poëzie in de woorden van de liedjesschrijver) als bedekte verwijzingen en verkapte toespelingen op Yoko Ono en haar echtgenoot meneer Ono. Iedereen mag ze er zelf uithalen maar mag ze er netzogoed zelf in laten zitten.
   Het was niet eenvoudig (maar wat is dat wel?) omdat de tekst allereerst niet goed verstaanbaar is (expres), er meerdere versies van circuleren op het internet, en zelfs de officiële teksten (in Blackbird Singing en op paulmccartneypuntcom) elkaar tegenspreken.
   De uitgeschreven lyrics komen ook lang niet altijd overeen met wat je hem hoort zingen. Klein voorbeeld: in de eerste regel staat in de meeste lyrics a piano up my nose, maar Paul zingt daar overduidelijk iets heel anders, iets wat klinkt als a kennel of a candle up my nose. Op de officiële site staat dat het a pillow is, en dan zijn er ook nog mccartneyologen die er a killer overdose in horen en trouwens niet alleen mccartneyologen. In 1972 coverde Screamin’ Jay Hawkins het nummer, en hij zei er later over: ‘Ik heb het maar één keer gezongen, en alleen omdat Paul McCartney me erom smeekte. Hij stuurde me een demo en zei dat hij het met mij in gedachten geschreven had, dus ik heb het voor hem gedaan. Maar ik ga het NOOIT meer zingen want het het is een DRUG song en ik doe geen drug songs!’
   De meeste Britse native listeners zouden zeggen dat het nummer zweet en bonkt en pulseert van de sexual overtones, maar Screamin’ Jay Hawkins dacht dus dat het over drugs ging. Misschien hebben we hier een wet: als Britten iets niet begrijpen gaat het over seks, als Amerikanen iets niet begrijpen gaat het over drugs.
   Nergens op het hele wijde wereldwijde web vind ik overigens mijn theorie terug dat het nummer vooral Yoko op de korrel en de hak neemt. Zelfs de langtenige Lennon schijnt het er niet in gehoord te hebben. Die vond het nummer zo goed dat hij het op de radio wilde draaien toen hij in 1974 gast-dj op KHJ-AM Superstar Week Radio was, maar het was te lang. In plaats daarvan draaide hij Jet van de plaat Band on the Run. Maar ook als mijn theorie naar het rijk der prullemanden verwezen kan worden: hé, het is een vertaling, hè, één vertaling onder de potentieel ontelbare.
   Bovendien, als je luistert naar de tekst, kan het niet missen. Tekstuele varianten zijn er meer dan genoeg. Catch up, super fury staat dan wel geschreven als Ketchup, soup and puree, onder invloed van de tomato waarmee de vorige regel eindigt, maar een vertaler kan beter uitgaan van hoe het wordt gezongen en dientengevolge in de hoofden van de mensen zit. Halverwege wordt dan super fury gezongen als iets wat in de teksten dan wel geschreven staat als cats and kittens maar wat eerder klinkt als get some fuel. Wie het handschrift bestudeert, zal nog meer ontdekkingen doen, maar hoofdzaak blijft de vraag: wat wordt er gezongen? Hierover en over de ontstaansgeschiedenis moet nodig een grondige tekstueel-genetische studie verschijnen.
   Hierboven de tekst zoals hij staat op de officiële PMC-website. Hieronder de tekst in handschrift. Verder naar beneden de tekst zoals hij staat in Blackbird Singing, Pauls poëziebundel uit 2001. Zoek de honderdzeven verschillen. Onderaan de blog de als transsociatieve d.i. klankvertaling goed geslaagde maar qua beet enigszins doorgekookte versie van Stelck en Kruizinga, met daarnaast de even onbeholpen als incomplete vertaling van Rob van Essen uit Blackbird Singing uit 2002.
Mom Foetsjies Krijsernij

Dus ik zit in de kelder, een waskaars in me neus
En de wind brult een naakte cantate (karate, xantippe)
Lek ben ik van een prik in me melomieus
En de doffige plof van patatten (in zakken, die plakken)

   Pot op (rot op), haari kierie (raari kierie)
   Loop niet achteraan (loop niet achteraan)
   Pot op (rot op), mata glappie (mama glappie)
   Laat je lekker gaan (laat je linnen aan, laat je linnen aan, laat je linnen gaan)

Van de rattende garde bezeken
Ontwaakt mijn doordesemde brein
Het genotenbalk heeft het bekeken
En herhaalt het afschuurlijk refrein

Dus ik sta met een peut in me plexus
Voor dat levende stuk brouwerij
Van twee unisexende heksjes
Die gaan van Mom Foetsjies krijsernij

Mom Foetjsies kijvernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies lebbernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies blijf-d’r bij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies hete brij (pompom pedompom)

Ja, ik heb van m’n eigen de volwassenste banaan
Van me haar schrikt een ram zich te pletter (koketter, te knetter)
Me pyjama kan krijgen de spin Sebastiaan
Maar wat snap ik van je boterste letter (je letter, je etter)

   Pot op (rot op), haari kierie (raari kierie)
   Loop niet achteraan (loop niet achteraan)
   Pot op (rot op), mata glappie (mama glappie)
   Laat je lekker gaan (laat je linnen aan, laat je linnen aan, laat je linnen gaan)

Mom Foetjsies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Zieken – Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)(jokkedrink en nokkebrokken)
Zeiken – Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
_____
   Verwijzingen. Meer over de subtiele steken onder water op de elpee Ram in blog 211 Mom Foetsjies Krijsernij, hier. Het handschrift van het nummer vond ik op internet recto hier en verso hier. De tekst uit Blackbird Singing vond ik hier en hier. De inderdaad niet heel enthousiaste Screamin’ Jay Hawkins-cover is te beluisteren op YouTube, hier, met in de commentaren het verhaal achter de cover, opgediept door jazmaan. Monkberry Moon Delight is als muziekvideo te bekijken op YouTube, hier. De vertaling van Stelck & Kruizinga komt uit McCartney 80x in het Nederlands, 2022, zie hun crowdfunder, hier. De vertaling van Rob van Essen is uit Paul McCartney, Blackbird Singing, De Bezige Bij / Thomas Rap, 2002, vertalingen Job Degenaar, Jan Donkers, Rob van Essen. We vroegen Rob later, toen ons Help! The Beatles in het Nederlands al was uitgekomen, waarom hij het niet zingbaar en leuk en overal rijmend had gedaan, en de andere twee vertalers ook niet, waarop hij zei: ‘Ik wist niet dat je die vrijheid had.’ Waardoor je nu met een vertaling zit waar niemand wat aan heeft, het slechtste van mens en machine gecombineerd want het klopt niet en het loopt niet. Nu maar hopen dat hij zijn romans niet met dezelfde instelling schrijft.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Su...
Meer lezen

441 Achtmaal Struwwelpeter in het Nederlands, 1848-2000

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen van het titelgedicht heb ik gevonden. Beginnen we met Razoux, de eerste, maar ook de beste? We zullen zien.    In Nederland werden alle tekeningen hertekend, al vanaf de eerste editie (die vreemd genoeg werd geopend met het Zwarte jongens-verhaal); uit de jaren 1860 stamt een opnieuw getekende editie, en in 1898 verscheen er net als in het Duits een jubileum-editie, met de oorspronkelijke (hertekende) tekeningen en de verhalen in de juiste, Duitse volgorde. Hier van links naar rechts: Ziet hier Piet den smeerpoets staan! Ziet dien viezen knaap eens aan! Hij wou, van zijn vingertippen, Zich geen nagels laten knippen Sedert zeker wel een jaar; Ongekamd bleef ook zijn haar. “Foei!” roep ieder die hem...
Meer lezen

442 Van Struwwelpeter naar Ragbolrinus

Afbeelding
   Verstechnisch zijn de Struwwelpeter -gedichten van Heinrich Hoffmann niet heel geweldig. Ze wemelen van de klungelige gezegdheden (expres of niet), van de enjambementen, van vulsels, overbodigheden en van soms leuk (ironisch) maar soms ook vervelend (serieus) gemoraliseer. Maar tegelijkertijd staan er ook een groot aantal memorabele regels in (ook en soms juist klunzige) en zijn de verhalen in al hun achteloze gruwel, hun hilarische onrechtvaardigheid en hun noodlottige tragiek niet stuk te krijgen. De tekeningen erbij doen het hem ook, vooral zijn eerste tekeningen, die nog houteriger zijn dan de tekeningen die hij na tien jaar maakte om de oude te vervangen.    De eerste, anonieme Russische vertaling vertoont veel overeenkomsten met de eerste Nederlandse vertaling van W.P. Razoux. Ze kwamen allebei in 1848 uit, drie jaar na het Duitse origineel en ze werden allebei zo populair dat er aan de naamgeving van de titelheld daarna niet meer getornd kon wo...
Meer lezen

443 Schroef je vaders hoofd niet af

Afbeelding
   Intensieve analyse van de tien Struwwelpeter -verhalen leerde mij dat de leukste en beste de volgende elementen bevatten:    1 Strakke rijmen, strakke ritmes, de eindrijmen met de belangrijkste woorden, grappige formuleringen, geen of nauwelijks vulsels etc. – enfin, de gebruikelijke eisen die je aan kindergedichten mag stellen.    2 Ze liepen allemaal slecht af.    3 Ze bestonden allemaal uit actie! actie! actie! Tussentijdse moraal, geheven vingertjes, mooischrijverij of leukdoenerij waren uit den boze.    4 De verhalen met dialoog staken erbovenuit. Hoe meer er gesproken werd, hoe leuker ze waren – dat werkt bij het voorlezen het beste, en de volwassenen worden er nog vreselijker van (ik denk hierbij aan het verhaal van Wesley Wiebelkont).    5 Het moest niet al te afschrikwekkend waarheidsgetrouw zijn – een zekere (grote) mate van flauwekul was belangrijk: griezelig, maar ook duidelij...
Meer lezen

446 De Geschiedenis van den wreeden Jan

Afbeelding
   Negen echte vertalingen die zich als vertalingen afficheren van Die Geschichte vom bösen Friederich heb ik voor me. De eerste is die van Willem Paulus Razoux (1818-1871), Commies bij de Posterijen te Schiedam, uit 1848. Razoux – De Geschiedenis van den wreeden Jan De wreede Jan, – de wreede Jan, Dat was een regte dolleman. – Ving hij een’ vlieg, die slechte guit, Dan trok hij haar de vleugels uit; Zijn speelgoed sloeg hij kort en klein; Geen’ kat kon veilig bij hem zijn; En hoort eens aan, hoe stout was Jan! Hij sloeg zijn’ lieve zus Marian. Bij zek’re pomp stond eens een hond, Die water slurpte met zijn’ mond; Daar kwam de wreede Jan weêraan, Om met zijn zweep Fidel te slaan. Die arme hond, die jankte zeer, Maar Jan, die sloeg hem telkens meer, En schopte ’t beest wel twintig keer. Hap! – greep hij Jantjen’s kleinen voet, En beet er in tot op het bloed; Jan gilde ’t uit van pijn en schrik, En schreide bêi zijn’ oogen dik. Toen lag men Jan in...
Meer lezen

444 Blijf weg van potten met geblaf

Afbeelding
   Hier moest ik me voornamelijk afgreageren op de eindeloze rij Nederlandse Struwwelpeter -vertalingen en Struwwelpeter -imitaties die zich na een gesplitste vorm van werkwoorden als afblijven , afhouden , afmaken , afpakken niet konden weerhouden om een flinke stevige pijnlijke straf uit de kast te halen: Sinterklaas zei: “tot je straf Gaat er nooit de inkt meer af. Maar, opdat gij ’t wel onthoudt, Neem ik u nog, tot uw straf, Al uw’ mooije speelgoed af.” Caro denkt: een goede straf! Smult en likt de borden af.    In De duimzuiger , hoewel er in het origineel, Die Geschichte vom Daumenlutscher , in het geheel geen sprake van enige straf is, oefent het woord op de vertalers ook een welhaast magische aantrekkingkracht uit: En knipt u met zijn schaar, Reinier! Tot uwe welverdiende straf, Van elke hand het duimpjen af.’ ’t Was met “duimpje-zuig” gedaan. Want hij knipte, welk een straf! Willems beide duimen af! En mama die even uitging ...
Meer lezen

447 De geschiedenis van Hein de Dierenkweller

Afbeelding
   Agatha was het pseudoniem van de zeer productieve kinderboekenschrijfster en -vertaalster Reinoudina de Goeje (1833-1893). (Ze vertaalde bijvoorbeeld ook het klassieke nursery rhyme-verhaal Moeder Hubbard en haar Hondje , zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier .) Zo productief was Reintje dat haar vertaling van Der Struwwelpeter in de lijst met vertaalde werken op Wikipedia niet eens genoemd wordt, noch op de auteurspagina van de dbnl, noch in haar lemma in het vrouwenlexicon van de knaw. Maar wel, gelukkig, in het door Bea Ros geschreven hoofdstuk over haar in het Lexicon van de jeugdliteratuur . De uitgave, getiteld Domme kinderen , uitgekomen in haar overlijdensjaar 1893, is een zeldzaamheid. Het internet meldt dat hij alleen in de bibliotheek van Middelburg kan worden ingezien. Wat Leonard de Vries kennelijk gedaan heeft, want hij drukt er vier af in zijn Prentenboek van Tante Pau uit 1974. Agatha – Hein de Dierenkw...
Meer lezen

448 Wreede Piet

Afbeelding
   F.H. (Frits) van Leent, 1830-1912, schrijver van een slordige 185 kinderboeken, en vertaler-bewerker van klassiekers als Moeder Hubbard en haar Hondje (net als Agatha, zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier ), De Geschiedenis van Robinson Crusoë , Reisavonturen van Gulliver , Uit het leven van Oom Tom , sprookjes als Roodkapje en verhalen over Reinaert de Vos en Ali Baba .     Piet de Smeerpoes vertaalde hij twee keer, een keer meestal korter dan het origineel (in dit geval niet) en een keer ongeveer gelijkop lopend met het origineel. Het is mogelijk dat de langere versie niet van Van Leent is, maar van een ander; in elk geval heb ik er maar drie gedichten uit gevonden, De geschiedenis van Koen, die op zijn duimpje zoog , Ongehoorzaam Paulientje en De geschiedenis van den vliegenden Robert . Nader onderzoek is geboden.    Hier dus een gedicht uit de kortere versies met dien verstande dat dit g...
Meer lezen

445 Frederik de wrederik gecloseread

Afbeelding
    Die Geschichte vom bösen Friederich heet het tweede gedicht in Der Struwwelpeter van Heinrich Hofmann uit 1845, tenminste als we de volgorde en de samenstelling van de eerste edities buiten beschouwing laten. Maar waarom zouden we die buiten beschouwing laten? Heb ik wat te verbergen soms? De publicatiegeschiedenis van Lustige Geschichte und drollige Bilder für Kinder van 3—6 Jahren , zoals het boek in de eerste incarnaties nog heette, is tamelijk chaotisch. Verhalen werden toegevoegd, er werd hier en daar wat bijgeschreven, en de illustraties bleven ook niet van meet af aan hetzelfde.    In de eerste drie, zovoort vergrepene drukken van de Lustige Geschichte und drollige Bilder opende het vette wrede verhaal over het onhandelbare adhd-patiëntje het toen nog zes verhalen tellende prentenboek. De iconische warkop Struwwelpeter, het voormalige warhaar- en nagelventje, besloot de reis door de rebellenclub.    Die biologerende figuur za...
Meer lezen

440 Voor spek en bonen

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen heb ik gevonden, maar eerst een paar vreemde eenden in de bijt, twee zogenaamde Struwwelpetriaden, dat zijn navolgingen van het onnavolgbare origineel. Honderden zijn er over de hele wereld van verschenen, van een Struwwellise tot een Struwwelhitler en van een Egyptische Struwwelpeter tot een Anti-Struwwelpeter . Het is een genre op zich. Al eerder deed ik op dit blog verslag van de Nederlandse navolgingen van de tien gruwelijke gebeurtenissen uit het oorspronkelijke werk, vanaf blog 326 tot en met 339, te vinden in het register onder het lemma Struwwelpeter, Struwwelpetriaden .    De eerste die ermee begon was Heinrich Hoffmann zelf, die in 1848 als Peter Struwwel een ‘handboekje voor oproerlingen’ u...
Meer lezen