225 Oorwurmen uitdrijven: Mom Foetsjies Krijsernij

   ‘Doe het dan zelf, lul,’ zei ik de hele tijd tegen mezelf toen ik wat miste in de vertaling van Stelck en Kruizinga van dit nummer (zie blog 211), ‘als je het zo goed weet.’
   Daar kwam bij dat het nummer niet uit mijn hoofd te krijgen was toen ik er eenmaal over geschreven had.
   En noblesse oblige, dus voilà, hier komt de vertaling van Monkberry Moon Delight, met evenveel kinderdingen en onzin (pure poëzie in de woorden van de liedjesschrijver) als bedekte verwijzingen en verkapte toespelingen op Yoko Ono en haar echtgenoot meneer Ono. Iedereen mag ze er zelf uithalen maar mag ze er netzogoed zelf in laten zitten.
   Het was niet eenvoudig (maar wat is dat wel?) omdat de tekst allereerst niet goed verstaanbaar is (expres), er meerdere versies van circuleren op het internet, en zelfs de officiële teksten (in Blackbird Singing en op paulmccartneypuntcom) elkaar tegenspreken.
   De uitgeschreven lyrics komen ook lang niet altijd overeen met wat je hem hoort zingen. Klein voorbeeld: in de eerste regel staat in de meeste lyrics a piano up my nose, maar Paul zingt daar overduidelijk iets heel anders, iets wat klinkt als a kennel of a candle up my nose. Op de officiële site staat dat het a pillow is, en dan zijn er ook nog mccartneyologen die er a killer overdose in horen en trouwens niet alleen mccartneyologen. In 1972 coverde Screamin’ Jay Hawkins het nummer, en hij zei er later over: ‘Ik heb het maar één keer gezongen, en alleen omdat Paul McCartney me erom smeekte. Hij stuurde me een demo en zei dat hij het met mij in gedachten geschreven had, dus ik heb het voor hem gedaan. Maar ik ga het NOOIT meer zingen want het het is een DRUG song en ik doe geen drug songs!’
   De meeste Britse native listeners zouden zeggen dat het nummer zweet en bonkt en pulseert van de sexual overtones, maar Screamin’ Jay Hawkins dacht dus dat het over drugs ging. Misschien hebben we hier een wet: als Britten iets niet begrijpen gaat het over seks, als Amerikanen iets niet begrijpen gaat het over drugs.
   Nergens op het hele wijde wereldwijde web vind ik overigens mijn theorie terug dat het nummer vooral Yoko op de korrel en de hak neemt. Zelfs de langtenige Lennon schijnt het er niet in gehoord te hebben. Die vond het nummer zo goed dat hij het op de radio wilde draaien toen hij in 1974 gast-dj op KHJ-AM Superstar Week Radio was, maar het was te lang. In plaats daarvan draaide hij Jet van de plaat Band on the Run. Maar ook als mijn theorie naar het rijk der prullemanden verwezen kan worden: hé, het is een vertaling, hè, één vertaling onder de potentieel ontelbare.
   Bovendien, als je luistert naar de tekst, kan het niet missen. Tekstuele varianten zijn er meer dan genoeg. Catch up, super fury staat dan wel geschreven als Ketchup, soup and puree, onder invloed van de tomato waarmee de vorige regel eindigt, maar een vertaler kan beter uitgaan van hoe het wordt gezongen en dientengevolge in de hoofden van de mensen zit. Halverwege wordt dan super fury gezongen als iets wat in de teksten dan wel geschreven staat als cats and kittens maar wat eerder klinkt als get some fuel. Wie het handschrift bestudeert, zal nog meer ontdekkingen doen, maar hoofdzaak blijft de vraag: wat wordt er gezongen? Hierover en over de ontstaansgeschiedenis moet nodig een grondige tekstueel-genetische studie verschijnen.
   Hierboven de tekst zoals hij staat op de officiële PMC-website. Hieronder de tekst in handschrift. Verder naar beneden de tekst zoals hij staat in Blackbird Singing, Pauls poëziebundel uit 2001. Zoek de honderdzeven verschillen. Onderaan de blog de als transsociatieve d.i. klankvertaling goed geslaagde maar qua beet enigszins doorgekookte versie van Stelck en Kruizinga, met daarnaast de even onbeholpen als incomplete vertaling van Rob van Essen uit Blackbird Singing uit 2002.
Mom Foetsjies Krijsernij

Dus ik zit in de kelder, een waskaars in me neus
En de wind brult een naakte cantate (karate, xantippe)
Lek ben ik van een prik in me melomieus
En de doffige plof van patatten (in zakken, die plakken)

   Pot op (rot op), haari kierie (raari kierie)
   Loop niet achteraan (loop niet achteraan)
   Pot op (rot op), mata glappie (mama glappie)
   Laat je lekker gaan (laat je linnen aan, laat je linnen aan, laat je linnen gaan)

Van de rattende garde bezeken
Ontwaakt mijn doordesemde brein
Het genotenbalk heeft het bekeken
En herhaalt het afschuurlijk refrein

Dus ik sta met een peut in me plexus
Voor dat levende stuk brouwerij
Van twee unisexende heksjes
Die gaan van Mom Foetsjies krijsernij

Mom Foetjsies kijvernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies lebbernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies blijf-d’r bij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies hete brij (pompom pedompom)

Ja, ik heb van m’n eigen de volwassenste banaan
Van me haar schrikt een ram zich te pletter (koketter, te knetter)
Me pyjama kan krijgen de spin Sebastiaan
Maar wat snap ik van je boterste letter (je letter, je etter)

   Pot op (rot op), haari kierie (raari kierie)
   Loop niet achteraan (loop niet achteraan)
   Pot op (rot op), mata glappie (mama glappie)
   Laat je lekker gaan (laat je linnen aan, laat je linnen aan, laat je linnen gaan)

Mom Foetjsies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
Zieken – Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)(jokkedrink en nokkebrokken)
Zeiken – Mom Foetsjies krijsernij (pompom pedompom)
_____
   Verwijzingen. Meer over de subtiele steken onder water op de elpee Ram in blog 211 Mom Foetsjies Krijsernij, hier. Het handschrift van het nummer vond ik op internet recto hier en verso hier. De tekst uit Blackbird Singing vond ik hier en hier. De inderdaad niet heel enthousiaste Screamin’ Jay Hawkins-cover is te beluisteren op YouTube, hier, met in de commentaren het verhaal achter de cover, opgediept door jazmaan. Monkberry Moon Delight is als muziekvideo te bekijken op YouTube, hier. De vertaling van Stelck & Kruizinga komt uit McCartney 80x in het Nederlands, 2022, zie hun crowdfunder, hier. De vertaling van Rob van Essen is uit Paul McCartney, Blackbird Singing, De Bezige Bij / Thomas Rap, 2002, vertalingen Job Degenaar, Jan Donkers, Rob van Essen. We vroegen Rob later, toen ons Help! The Beatles in het Nederlands al was uitgekomen, waarom hij het niet zingbaar en leuk en overal rijmend had gedaan, en de andere twee vertalers ook niet, waarop hij zei: ‘Ik wist niet dat je die vrijheid had.’ Waardoor je nu met een vertaling zit waar niemand wat aan heeft, het slechtste van mens en machine gecombineerd want het klopt niet en het loopt niet. Nu maar hopen dat hij zijn romans niet met dezelfde instelling schrijft.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

434 Voer geen fatbike aan je neefje

Afbeelding
   In september verscheen Ragbolrinus , een ratsrinkelrooinieuwe vertaling van Der Struwwelpeter van Dr. Heinrich Hoffmann, hier te lande tot nu toe vooral bekend onder de verschrikkelijke misnomer Piet de Smeerpoets . Smeerpoets? Smeerpoets? De jongen is brandschoon. Hij vertikt het alleen zijn haren en nagels te laten knippen. O, die Hollandse stoepjesschrobgeest toch, want daar komt die uit de lucht gegrepen verdachtmaking van als zou het joch ‘vies’ zijn. En vies is wel het ergste wat de opvoeders kunnen bedenken in Nederland. (Rustig maar.)    Het gaat je niet in je kouwe kleren zitten, het onverwoestelijke kinderboek met de tien gruwelverhalen van Der Struwwelpeter vertalen. Het boek vraagt om afreageren. Vandaar dat ik me ook stortte op goede en zelfs betere raad voor kinderen, want van goede raad kan er nooit genoeg zijn – mits je het maar met een flinke suikerschep zout neemt en vooral er niet naar luistert. Is er nog ruimte voor cautionary tales in het Nederlands, voor a
Meer lezen

428 Rijmlozigheid

Afbeelding
   Dat rijmen sowieso heel dwingend is merkte ik een keer toen mijn neefjes en mijn nichtje klein waren en aan tafel zaten te eten en ik binnenkwam en vroeg: ‘Ork ork ork, soep eet je met een...?’ waarop ze alledrie in koor antwoordden: ‘Vork!’ Toen ik ze vroeg: ‘Echt, eet je soep met een vork?’ waren ze heel verbaasd dat ze er zo ingetuind waren. Ze hadden geen idee dat ze een fout antwoord hadden gegeven.    Mijn werkdefinitie van kindergedichten: kindergedichten zijn gedichten voor kinderen en volwassenen. Ik ben tegen niet-rijmende kinderpoëzie. Ik vind dat kindergedichten hypnotiserend moeten zijn, en die hypnose bereik je met ritme en rijm. Wat versta ik onder ritme en rijm? Mijn werkdefinitie van ritme en rijm: ritme en rijm zijn klank. Kinderpoëzie is klank. Wie denkt dat het om boodschappen, betekenissen gaat, draait zich een volwassen, al te volwassen rad voor ogen. Ik zag een heel leuk fimpje waarbij een minder-dan-eenjarige het gedicht Bagage van Marsjak ‘voorleest’, doo
Meer lezen

427 De kalief zonder hoofd als gedicht

Afbeelding
   Nou, leest onderstaand gedicht nu anders dan het verhaal van vorige vrijdag, of liever gezegd (om dichter bij de werkelijke waarheid te blijven, niet het verhaal, maar het tot-verhaal-gemaakte gedicht? Leest het anders als prose en poésie dan als een gedicht waarvan meteen duidelijk is dat het een gedicht is?    En anders, hoe anders? Beter? Leuker? Onverwachter? Of toch iets normaler, minder om aandacht vragend, vluchtiger? Ja, wat ís het, dat (sommige) poëzie van (sommig) proza onderscheidt? De kalief zonder hoofd De boze kalief Aboe-Akr Werd op goede morgen wakker       Zonder hoofd. De kalief kon het niet geloven, Hij voelde nog eens goed van boven, Maar zijn hoofd,       De trots van allebei zijn ouders, Zat niet langer op zijn schouders. Zijn ongeloof sloeg om in woede En hij riep zijn grootvizier,       Die aan kwam spoeden. De grootvizier liet alle hoeken Van het slaapvertrek doorzoeken       Maar geen hoofd. Niet onder ’t bed, niet in de kruiken, Nie
Meer lezen

433 Opkalefateren

Afbeelding
   Ik had een gedichtje en dat was niet goed. Het idee was goed (illogica). Toen ik het schreef vond ik het goed, toen ik het af had ook en toen ik het voorlas ook. Maar dat kwam alleen, besefte ik veel later pas, omdat ik in het gedichtje het idee las, het leuke idee, en niet de uitwerking. Ik wist gewoon wat er ging komen, en zelfs wat er stond, en ik legde het plezier dat ik had bij het verzinnen van het idee meteen al in het gedichtje.    Want toen ik het later nog eens las vond ik het niet meer goed. Wat te doen? Weggooien? Wachten tot ik het wel weer goed ging vinden? Wachten tot ik wist wat ik ermee moest doen? Hoe ik het moest opkalefateren?    Niks doen was geboden. En niks doen deed ik. En toen ik het na jaren weer terugvond, zag ik plotseling wat ik er wel mee moest doen.    Dit was de eerste versie: Zelfs als je niets weet, weet je dat Als anderen groter zijn, ben je de kleinste. Als je niet thuis bent, ben je weg. Als je ze uitdoet, zijn schoenen het fijnste. Al
Meer lezen

430 Denken denken

Afbeelding
   De meeste kindergedichten van nu zijn proza, typografisch vermomd als poëzie. Ik dacht met mijn verhaal van de kalief en het verhaal van het onbereikbare stadje om dat eens om te draaien, en poëzie typografisch als proza te vermommen. Maar er zijn nog wel meer schijnbewegingen en afleidingsmanoeuvres te bedenken om niet in een of andere gepercipieerde rijmdwangval te lopen – namelijk om expres niet te rijmen, maar wel het ritme erin te houden. Als het goed is, kan dat net zo dwingend werken als wel rijmen. Zoals gezegd maakte Arie van der Ent ooit een vertaling van Lermontovs De dood van de dichter (over Poesjkin) waarvan alleen de eerste strofe rijmde, en de volgende niet, en vreemd genoeg merkte je dat helemaal niet, of in elk geval pas als je het doorkreeg, om het cruijffiaans te zeggen. Ook Annie M.G. rijmt af en toe expres niet en Kornej Tsjoekovski ook, maar ze doen dat zo gewiekst, de cadans is zo sterk, dat het net lijkt of het wel rijmt en bovendien onontkoombaar prachtig.
Meer lezen

432 Klopt ook niet? Meer vragen bij de lectuur van Alice in Wonderland.

Afbeelding
   Vertalers heten de beste lezers te zijn, omdat geen nuance ze mag ontgaan, maar dat brengt met zich mee dat ze ook vaak de grootste zeikerds zijn, en nog meer spijkers op laag water zoeken – en vinden – dan een heel roedel persklaarversmurfers bij elkaar.    In de twee Alice -boeken zijn mij aldus doende nog een aantal meer dubieuze zaken opgevallen, niets wat niet door de beugel kan, maar toch dingen waar je als vertaler even van achter je oren krabt: hoe moet ik dit oplossen? Is het Carrolls bedoeling, is het een diep verborgen grap om de lezer-luisteraar weer eens met een kluitje de rietkraag in te sturen en in een kano zonder peddel up shit-creek ? Of is het – voor die tijd? voor Carroll? in het Engels? – misschien ongebruikelijk maar niet noodzakelijkerwijs verkeerd of raar gezegd? En dan zijn er ook weer dingen waarvan ik denk dat ze verhaaltechnisch wonderlijk, ja zonderling zijn.    Ik wil Lenny de Rooy bedanken die de handschoen opnam en een paar prima suggesties heeft g
Meer lezen

429 Rekenen met/zonder rijm

Afbeelding
   Ongeveer het dichtst dat ik bij gedwongen rijmloosheid ben gekomen is Rekenen op rijm , waarbij het voor de hand liggende en door het rijm praktisch automatisch opgeroepen rijmwoord niet het juiste woord is. Als rekenkundige tegenhanger van de ‘ork ork ork’-vraag uit de vorige blog wordt hier op rijm gerekend. Rekenen op rijm Kinderen! roept meester, Stop met klieren, Eet geen lijm, Wij gaan rekenen op rijm. Rekenen, dat is bekend, Is een fluitje van een cent, Als je het tenminste kent, Ik bedoel als je het kan. Klaar? Daar gaan we dan. Eén en één, wie zegt het wie? – Eén en één maakt samen .... Juist ja. Ik bedoel welnee! Twee en één maakt samen .... En twee en twee, weet iedereen, Twee en twee is samen .... Kindjeslief, nu geen gemier, Twee en drie is samen .... Tja, ’t is geen gemakkelijke les. Drie en vier maakt samen .... Maar wachten jullie nou eens even, Drie plus drie dan? Dat is .... Hm, het is moeilijker dan gedacht. Drie maal drie dan, da
Meer lezen

431 Slaapkindjesslaap

Afbeelding
   Slaapliedjes waarvan je wakker blijft, is er iets mooiers? Als ik tegenwoordig wil gaan slapen, hoef ik maar een willekeurig boek te pakken en na een bladzijde of wat vallen mijn ogen zachtkens toe. Dat lukt overigens alleen bij willekeurige boeken, want onwillekeurige boeken, zoals Duivels of Booze Geesten of Demonen of hoe je het ook wil noemen dat ik laatst voor de zevende of achtste keer herlas (conservatieve schatting), daar bleef ik wel wakker bij.    Voor Bij mij op de maan vertaalde ik een aantal bajoe-bajoesjki’s , traditionele klassieke Russische slaapliedjes, allemaal met hetzelfde wiegende ritme, tá-ta tá-ta tá-ta ta, en dan de tweede regel een octaaf lager maar langzaam hoger wordend, tá-ta tá-ta tá-ta ta en dan volgen herhalingen en soms afwisselingen, langere of kortere regels op hetzelfde ritme en dat zolang als je maar wil, zolang als je het volhoudt, zolang de spruit nog niet slaapt.    Het Nederlandse verhoopt slaapverwekkende ritme is anders en gaat langs
Meer lezen

1 Zelfreflectie

Afbeelding
   Een beetje zelfreflectie, kan dat kwaad?    Ja, natuurlijk.    Vertalen is iets wat zich grotendeels onbewust afspeelt. In die deinende en klotsende hersenmassa. Waar geen mensenhand ooit voet heeft gezet. Laat staan er levend uitgekomen is.    Vaak, als je gaat nadenken, doe je het verkeerde. Dan laat je je niet meer leiden door intuïtie. En dan mag je blij zijn als je derde instantie, de kritische, bij het nalezen je eerste ingeving herstelt.    Is denken slecht? vroeg een groot denker zich ooit af. En zijn antwoord was een ondubbelzinnig ‘ja’.        Ik noem het blog ‘Vandaags vertaalprobleem’ en daar heb ik meteen een vertaalprobleem. Want kun je ‘vandaags’ in bijvoegelijke zin gebruiken?    Eigenlijk niet.    Maar eigenlijk ook weer wel.    Want ik schrijf het toch?    Kijk, daar staat het. Zwart op wit. En het is Nederlands.    In het Engels gaat het makkelijk, zolang je het lidwoord weglaat. Want ‘a today’s problem’ of ‘the today’s problem’ gaat dan weer niet.    In
Meer lezen