234 Het raadsel opgelost

   Nou nee dus.
   Normaal gesproken zit je er in het geval van een duo mamzellen die de twee juffers in het park oproepen niet ver naast, maar hier ligt er toch een andere bijbetekenis dikker op.
   En daar kwam ik pas achter toen ik nog eens nader in de archieven dook, en daar iets heel anders vond dan de naam Iris Tree of Trees, die ons met zijn groene geboomte op een dwaalspoor zette.
   Joyce noteerde namelijk op bladzijde 140 en 141 van zijn tweeënveertigste Finnegans Wake-aantekenboekje genummerd VI.B.31 – uit april-november 1931 – de namen ‘Iris Free & Lili O’Rangen’ – waarmee als een bliksemslag bij heldere hemel het probleem lijkt opgelost.

   Want Iris Free verwijst behalve naar de actrice Iris Tree ook naar de Irish Free State, die in 1922 werd gesticht, en Lili O’Rangen naar de ‘oranje’ noordelijke graafschappen, die bij Groot-Brittannië bleven.
   Waarmee de syntax en de bedoeling van de parenthese zich eindelijk prijsgeeft. Want Humphrey Chimpden Earwicker is een buitenbeentje, een vreemdeling in Ierland. Hij drijft een kroeg in de Dublinse buitenwijk Chapelizod (kapel van Isolde), dat tegen het Phoenix Park aanligt. Hij is van Noorse origine en protestant, en komt noch uit het vrije losgemaakte zuid-Ierland, noch uit het fier orangistische noord-Ierland – en als we het over hem willen hebben, dan moeten we hem ook maar het minste greintje afkomelingschap ontzeggen van Ierse eilandbewoners, dan hoeven we met geen woord te reppen van Iris Free en de Orange Lily O, aangezien hij uit hele andere wereldse parten en delen komt: wij dienen met andere woorden

to forbare for ever solittle of Iris Free and Lili O’Rangans...

ons voor altijd in het minst te onthouden van enig Ierse voorouderschap...

   Voor altijd dus, en niet heel-heel erg, moeten we in for ever lezen. Daarom ook staat solittle aan elkaar, omdat for ever het juist níét staat, een heel subtiele hint van de auteur.
   Maar waarom is het dan Iris Trees geworden en niet Iris Free gebleven, zoals Joyce het in zijn aantekenboekje opschreef?
   Welnu, dat is weer zo’n transmissional departure waarvan wij er in de loop van het vertalen een luttele 2242 op het spoor waren gekomen. Toen Joyce de namen uit zijn blocnote plunderde en ze aan het begin van dit hoofdstuk een plaats gaf, schreef hij, zoals we kunnen zien in het archief, ‘Iris Free and Lili O’Rangan’.

   Zo stond het op de eerste set transition-bladzijden die hij voor de drukker van Finnegans Wake gereedmaakte. Maar op de duplicaatset die Joyce ook volkrabbelde moest een amanuensis daarna de toevoegingen van de eerste set overschrijven, en dat deed hij in dit geval verkeerd, want hij schreef ‘Iris Tree and Lili O’Rangan’ – waarmee de referentie aan het gedeelde Ierland verduisterd wordt.

   Op de tweede, duplicaatset galeiproeven van mei 1938 maakt Joyce dan meervoud van de namen.

   Vanwege de pertinente betekenislaag die erin blijkt te liggen, Earwicker als niet-Ier, noopt dit tot een nieuwe vertaling van de frase.
   Dus ‘om als maar is ’t een tipje onthuld te hebben met Trees Irissen en Lili O’Rangans’ zal plaats moeten maken voor iets als (voorlopig) ‘om voor goed en inhetminst af te komelingen van’ – nee, beter:

‘om voor goed en vaarwel af te stampen van Irissen Vrij en Lili’s O’Rangan’ – waarbij ‘voor goed’ net als ‘for ever’ aan elkaar begrepen kan worden en ‘af te stampen’ zowel afstammen als afstampen als afstappen in zich draagt.
   Op naar volgende ontdekkingen.

_____
   Verwijzingen. De blocnote-aantekening: VI.B.31 (N42) p.1401-141, JJA 36:244. ‘Iris Free’: JJA 45:105, 47475-14v (transition overlay, marked pages of transition 2, May 1927, prepared for the printer of Finnegans Wake, July 1936). ‘Iris Tree’: JJA 45:113, 47475-103v (duplicate pages with further overlay, July 1936). ‘Iris Tree+s+ and Lili O’Rangan+s+’: JJA 49:327, 474761-153, galleys, second set, duplicates, received by Harriet Shaw Weaver 16 May 1938. De Annotations-pagina is uit de vierde editie (2016). Door het gebruik van de woorden voorgoed en goed en wel dient ook het vervolg iets te veranderen en wordt ‘en om voor eens en al ... af te schrijven’ nu, grammaticaal equivalenter: ‘en met definitieve afschrijving’ etc.