287 Herdichtingen – Martinus Nijhoff, De moeder de vrouw

   De moeder de vrouw

De brug was af. Iedereen erheen. Ik ook.
’t Was een echte brug, dat zag ik zo.
Hij liep van hier naar de overkant
Ik vergewiste me ervan, liggend in het gras
Kauwend op een strootje en drinkend
Aan mijn thee. Ik was leeg en tevreden -
Toen hoorde ik wat. Het was een stem
(Ik vergat te zeggen dat dit Zaltbommel is)

Het was een vrouw. (Die stem.) De stem
Die ik hoorde behoorde aan een vrouw -
Het was een vrouwenstem. In een boot.

En zij zong, het leek mijn moeder wel
Ik werd gegrepen door grote weemoed
Hoe graag had ik gewild dat zij het was

_____

   Ja, wat staat er nou éigenlijk? in dat gedicht? Nou, dit dus, maar dan geüglificeerd en ontdaan van alle mooipraterij en schöngeisterei, die je bij Nijhoff trouwens ook al niet tegenkomt, maar deze versie is door het rigoreus afzweren van alle dichterlijke prosodie nog kaler, nog strakker, kinderlijker, naïever, hulpelozer – en daarmee au fond potentieel nog ontroerender.
   Goed, het oorspronkelijke gedicht is ook mooi, hoewel er mensen waren (Simon Vestdijk, Anthonie Donker) en zijn (Evi Aarens) die het maar niks vonden en vinden, ‘mislukt’, ‘vol fouten’ en ‘mal’ – wat laatstgenoemde er intussen niet van weerhield om het gedicht door de mangel te halen en in een pan te gooien met andere gedichten om er (in gedeeltelijke parafrase) het begin- en slotgedicht uit te destilleren voor haar magistrale debuut-sonnettenkranskrans Disoriëntaties, die begint en eindigt met: ‘Ik ging naar buiten om de tuin te zien’.
   Gerrit Komrij maakte van dit onaantastbare kleinood ook een onherstelbaar verbeterde versie, cq vertaling, hertaling, nadichting, Het water de stank (‘Er was veel rommel op de brug te zien’) waarmee eens te meer bewezen is dat je het heus niet voor heilige teksten hoeft op te nemen, dat doen ze van hun eigenste eigen zelf wel.
   Wat nog mijns inziens ontbreekt in het pantheon van versies is het gedicht zoals Nijhoff dat oorspronkelijk bedacht had, dat hem voor ogen zweefde toen hij het doorkreeg van boven. Nijhoffs zus woonde namelijk in Zaltbommel, en zijn eerste idee was dan ook een gedicht te schrijven dat moest beginnen met ‘Ik ging naar Bommel om mijn zus te zien’. Een overblijfsel van dit eerste, gezinsherenigende idee is de moeder die Nijhoff plotseling meent te herkennen in een psalmodiërende schippersvrouw op een voorbijvarende aak.
   Over het gedicht blijft geschreven worden, zie bijvoorbeeld op de neerlandistiek-site, hier.

Reacties

  1. Frank Lekens14 juni 2023 om 08:19

    Is het wat al te prozaïsch om te denken dat een geüglificeerd sonnet eigenlijk geen veertien maar dertien regels zou moeten tellen?

    BeantwoordenVerwijderen

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

378 AI is op de mars

Afbeelding
   AI is op de mars, wijst een rondvraag ondernomen door de Engelse krant De Voogd uit, en de vertalers voelen de hitte. Als ze niet snel hun bedrijf samenbrengen, vrezen ze, kunnen ze hun tassen inpakken. Dan is de grap op hen. Voor jaren en jaren malen ze weg, knokken zich buiten westen voor een liedje, en nu worden ze afgelegd – met het fruit van hun eigen weeën, wil je geloven. Daar ga je!    Dit bleke zicht wordt niet door iedereen genomen. Idiomatisch, knoperig en complex schrijven zal waarschijnlijk in handen van mensen blijven, commentarieert een vertaalster uit het Zweeds en Noors hoopvol. Echter vertalers van misdaad en romantiek krijgen tegenwoordig minder werk te doen ‘en gaan dan allemaal het complexe spul in en dan vechten we allemaal om ruimte in die niche,’ voegt ze toe.    Tja. Geef een dief genoeg touw en hij verhangt zichzelf. Ik voor één verwelkom onze nieuwe generatieve bovenbazen. Vertalen is een ingewikkelde zaak die veel creativiteit betrekt. En zolang die c
Meer lezen

373 Nacht, trottoir – als a-tal

Afbeelding
   Het a-tal , ook wel bekend als a-tautogram , a-saga of a-spraak is een OuLiPoliaanse exercitie avant la lettre , hoewel niet vaak beoefend als poëzie. In Opperlandse taal- en letterkunde uit 1981 (het roze, behapbare boek) wordt het ook wel een eiouij-lipogram genoemd. Het oudst bekende voorbeeld, Paaschmaandag ( een a-saga ), dateert uit 1841 en is van J. Bosscha. Battus neemt verder ook nog op (blz. 27-31) de verhalen Van Agt stapt af , A-spraak en Zaans drama . In Opperlans! uit 2002 (het groene, onhandelbare boek) blijven daarvan alleen Paaschmaandag en de A-spraak over (onder ma-mc).    Het is platgetreden terrein, de lipogrammatica, zegt Battus, en dat is het ook, maar intussen ben ik nog nooit een gedicht tegengekomen met maar één klinker. Nacht. Zwart. Waar? Stad. Straat. Tabakszaak. Laf straalt lantaarn, slap als prak van patat. Rap gaan acht maal acht jaar zwartgatwaarts, Maar ach, af-aan, af-aan, zal rad maar gaan. Barst, graaf graf alvast, kwak last af,
Meer lezen

374 Nacht, trottoir – als sonnet

Afbeelding
   Een sonnet om erin te komen. Ik hou niet bijzonder van sonnetten. Op mij maken ze altijd de indruk iets te zijn om... om erin te komen. Ik probeer mijn pen, of eerder nog Ik probeer mijn piemel en zal ze eens laten zien wat ik allemaal in mijn mars heb. Uitsloverij. De sonnetten van Vestdijk bijvoorbeeld – net zo’n berg om met een grote boog omheen te lopen als zijn romans.    De sonnetten van Shakespeare vind ik voornamelijk heel erg moeilijk. Het sonnet lijkt wel een versvorm om alles zo spits en ingewikkeld mogelijk te zeggen, om de taalspieren te warmen en het vocabulaire ochtendgymnastiek te laten doen, en de gedachten – if any – op een rijtje te krijgen. Vooruit, luiwammesen, je nest uit en in het gelid! De A bij de A en de B bij de B, en de rijmwoorden netjes op jaapbakker!    Gerard Reve schreef brieven om in zijn dagritme te komen, Willem Wilmink vertaalde een potje, en op mijn en Eriks studentenplet heel lang geleden hadden we iemand op de gang die elke ochtend voor het
Meer lezen

377 Verkeerde benen

Afbeelding
   Op het literaire juice-kanaal Tzum lees ik een recensie – een mooie lange onbekrompen – over een boek dat Meridiaan liet samenstellen met de best of Hilary Mantels interviews, essays en passages over haar schrijfbedrijf. De recensie is ruimschoots van citaten voorzien om jezelf ook een oordeel te vormen, en aan de inhoud ligt het niet dat Mantel overkomt als iemand die zeer behartenswaardige dingen zegt. Maar wat een rare zinnen kom ik in de citaten een paar keer tegen. Zinnen die me steevast op het verkeerde been zetten. Nou kan dat in scheppend proza best mogen en hoeven en moeten, maar een essay wil toch, net als journalistiek, begrepen worden, ook al is dat begrijpen altijd maar vluchtig als de wind. Maar dit zijn zinnen die ik een paar keer moet overlezen voor ik ze begrijp, en voor ik erachter kom wat er in het Nederlands mis mee is. Eerst dacht ik dat het Vertaliaans was, maar de vertalers, Niek Miedema en Harm Damsma hebben een te grote staat van dienst om daar in te trapp
Meer lezen

375 Nacht, trottoir – als Herman Gorter

Afbeelding
   Er zijn vele Herman Gorters, en een Nacht, trottoir zo lang en breed uitwaaierend als de Mei behoort zeker tot mijn wensen, maar dat zal voor later zijn. Deze Gorter is die van de sensitieve verzen, van de Zie je, ik hou van je -gedichten, van Mijn grijze tintelreine , van Het gouden zongezwier , van De heide is maar stil en Ik wilde ik kon u iets geven . Heel prachtig allemaal.    Het gedicht van Blok is ook mooi, maar door het door de OuLiPoliaanse molen te halen komen er elke keer weer meer kaleidoscopische kanten bij. Je ziet het tafereel op vele manieren voor je en het wordt steeds mooier, absoluter en raadselachtiger. En we zitten pas op drie. Ik stond op het gestoepte in de nacht en ik roepte, roepte, maar geen die mij wacht. Slechts het lantarenlicht was mijn kleed, Slechts de bliksemschicht die vrieskou heet. Hoe wriemelend meanderde hier de stad, hoe nooiteens-ooit veranderde dit webomspannen rad. In de gracht keek ik mijn ik in de ziel, hoe beveder
Meer lezen

379 Nacht, trottoir – als a-lipogram

Afbeelding
   Wie a-tal zegt, zegt a-lipogram . Het een kan niet zonder het ander, het ander vraagt om het een. Geen a’s is eenvoudiger dan alleen maar a’s, maar de uitdaging is nog steeds zo dicht mogelijk bij het origineel blijven. Hoe dan ook: er verschijnen nieuwe woorden en met de nieuwe woorden nieuwe inzichten, nieuwe beelden. Het gedicht muteert, groeit, vertakt zich. Hier krijgen we er bedauwde, benevelde, beparelde spinnewebben bij. Steeds krijgen we nieuwe puzzelstukjes toegeworpen uit de donkere kamer naast ons. Nul uur nul. Drogisterij. Trottoir – En licht, stompzinnig vies en voos. De tijd, het leven: illusoir. Dit blijft zo. Uitzicht-, uitwegloos. Sterf – en weer moet je beginnen, Weer omringd door kille mist, Licht, geweven door de spinnen. Nul uur nul. Trottoir. Drogist. _____ Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier .
Meer lezen

376 Delina Delaney, hoofdstuk II

Afbeelding
   Hoofdstuk II van Delina Delaney begint waar hoofdstuk I ophoudt. De kostwinner, visserman Joe Delaney rust in vrede, waarna de armoede in het naar Ierse begrippen zeer kleine gezin hard toeslaat. Delina en haar moeder wenen vele zakdoeken vol, als een klop op de deur redding brengt: Lady Gifford (echtgenote van wijlen Lord Gifford) komt Delina naaiwerk aanbieden op het kasteel. (O! Men ziet de bui reeds hangen!) En als Delina zich maandagochtend, beschenen door Sol, in zijn blikkerende majesteit, ten kastele vervoegt, loopt zij bij de ingang Lady Giffords zoon Lord (een andere naam krijgt hij het hele boek niet) tegen het lijf, die een coup de foudre krijgt, een scheut van een schicht van liefde op het eerste gezicht door zijn bast. ‘Hemelse goedheid,’ mompelt hij, ‘een juweel, een juweel van onschatbare waarde.’ Na afloop van haar eerste werkdag wacht hij haar op en begeleidt haar naar het nederige stulpje dat zij haar huis noemt, waar hij kennismaakt met haar moeder, die hij ver
Meer lezen

345 Register & Inhoud VandaagsVertaalProbleem (cumulatief)

Afbeelding
[Hiermee vervallen de registers van blog 132 en blog 241 .] Inhoud 1 Register 2 Inhoud 1 REGISTER VandaagsVertaalProbleem    99 manieren om één gedicht te vertalen: 372 (zie verder Nacht, trottoir )    112 (911, EHBO): 229    Aarens, Evi: 275 , 287 , 307 , 374    Achmatova, Anna: 146    advertenties, sovjet: 223 , 277    AI: 341 , 378 (zie ook machinevertalen )    algemeniteiten: 1 , 5 , 11 , 26 , 28 , 31 , 36 , 38 , 41 , 85 , 89 , 100 , 110 , 143 , 146 , 165 , 281     Alice in Wonderland : 40 , 42 , 44 , 46 , 48 , 50 , 52 , 54 , 56 , 131 , 217 , 218 , 219 , 272    Andersen, Hans-Christian: 370    Aristophanes: 288    associatieve transsonanties: 288 , 289 , 290 , 291 , 295 , 296 , 297    Battus: 373 , 379    Beatles, The: 20 , 102 , 134 , 159 , 211 , 225 , 351  &nbsp beletselteken: zie puntjes, drie     bende van Lieke, De : 276 , 281 , 360     Bibbergoud : zie over Suske en Wiske     Bij mij op de maan (losse boekjes, geshopt): 238 , 245 , 254 , 2
Meer lezen

380 Nacht, trottoir – als ollekebolleke

Afbeelding
   De ollekebolleke is geen uitvinding van Drs. P, maar wel door hem zo in het Nederlands genoemd, beoefend en gepopulariseerd. Het is een van oorsprong Amerikaanse vinding, die de jiggery-pokery , de double dactyl of de higgledy-piggledy heet en de volgende vormkenmerken kent (ik citeer Jaap Bakkers Rijmwijzer want beter kan ik het zelf niet zeggen, al blijft de uitleg, als alle uitleg van spelregels, tamelijk ingewikkeld): Het bestaat uit twee coupletten van vier regels. Elke regel bestaat uit twee dactylen, maar in de vierde en achtste regel ontbreken twee dalingen. Die regels zijn ook de enige die rijmen. De eerste regel is een citaat, uitroep of motto en de zesde regel bestaat uit één zeslettergrepig woord met de hoofdklemtoon op de vierde lettergreep.    Vanwege dat eenlettergrepige, dubbeldactylische woord in de tweenalaatste regel heet de versvorm ollekebolleke . Makkelijk te onthouden. Ook Wikipedia pronkt met een pagina over het vormvaste versfenomeen, hier .    Al
Meer lezen