233 Iris Trees en Lili O’Rangans

   Inmiddels weten we dat overal waar er twee meisjesnamen optreden de droomlogica ons gidst naar de twee verleidsters in het park, en overal waar er drie jongensnamen optreden wij een verdrongen versie te verhapstukken krijgen van de drie soldaten die in dat park de hoofdpersoon, Humprhey Chimpden Earwicker, betrappen bij wat hij dan ook uitspookt in de nabijheid van die twee jongejuffers.
   En dat wij bij die twee meisjes tevens moeten denken aan Issy, de dochter van Earwicker en zijn vrouw Anna Livia Plurabelle, de schizofrene engel in het spiegelraam, en bij de drie soldaten aan de twee zoons van het gezin, Shem en Shaun, en hun verenigde siamese tweelinggestalte ShemShaun.
   Maar dat wisten we toen nog niet, dus toen we aan het allereerste begin van Finnegans Wake, op bladzijde 30 – het eerste hoofdstuk is een later geschreven ouverture en telt niet mee; het duistere verhaal van Earwicker begint met het tweede hoofdstuk – te lezen kregen aangezien er stond als openingssalvo:

Now (to forebare for ever solittle of Iris Trees and Lili O’Rangans), concerning the genesis of Harold or Humphrey Chimpden’s occupational agnomen ...

   toen zaten we er behoorlijk mee in onze maag. We hebben met dit raadsel – wie zijn in godesnaam Iris Tree en Lili O’Rangan – een hele uitzending van het VPRO-radioprogramma De Avonden versjteerd, een heel nummer van de legendarische Gnantwerp Gazette naar de knoppen geholpen en een heel hoofdstuk in de Finnegancyclopedie vernacheld, (de letter I), en nog waren we er niet uit.
   En als we niet weten wie ze zijn: wat wil ermee gezegd worden? En als we niet weten wat ermee gezegd wil worden, hoe vertalen we het?
   Als we de Annotations erbij pakken, dan zien we drie aantekeningen, die ons zoals gebruikelijk van het kastje naar de muur sturen:

   1. Iris Tree, English actress
   2. (trees are green)
   3. s Orange Lily, O

   ‘Trees are green’. Bedankt! Dat helpt. Groen en oranje: de Ierse kleuren, dus een verwijzing naar het eiland van smaragd zit er zeker in. En een orang oetan op de koop toe. (Orang oetans zijn oranje.)
   In forebare zitten voorzaten, maar ook forbear, geduld hebben, zich onthouden van, niet doen, forgo. (Dit zal later een belangrijke aanwijzing blijken.) Of heeft het met Shakespeares grafschrift te maken: ‘Good man, for Jesus’ sake forebear To dig the the dust entrusted here...’? En ‘for ever solittle’: heel-heel erg weinig, een tipje slechts?
Maar waarom staat solittle dan aan elkaar? Help! Ik zie zandverstuivingen! Luchtspiegelingen! Rinkelende kroonluchters!
   ‘After a certain amount of immersion in Finnegans Wake one begins to break up even a word like “himself” into “him’s elf” and wonder what else might be hidden in it.’ – profeteerde James Blish in 1967.
   Staat er dan: ‘om al is het maar een tipje van de Ierse sluier op te lichten’, ‘om zolang min mogelijk te vooronthuldigen van Ierland as we know it’? Maar waarom? Wat wil het zeggen?
   We moeten iets met Iris en Lili, of iets niet, maar wat? Moeten we ze veronachtzamen? Moeten we ze juist wel een plaats in de hanen- en kippengalerij geven?
   Laten we het dan maar proberen te vertalen. Misschien schieten we daar iets mee op, begripsgewijs. (Eigenlijk onze strategie voor het hele boek.)
   ‘Om nu eens even niet voor te zaten over die eeuwige Iris en Lili...’ ‘Even voorafgezaat van Iris en Lili...’
   Oranje en groen, kunnen we daar wat mee? Ook in Nederland zijn bomen groen! En oranje is onze nationale driekleur, kijk maar naar het WK op tv straks. De verwijzingen liggen voor het oprapen., Oranje Prinstertjes en Spaans Geroên, Oranje Prinsjes of Prinsesjes, eventueel zelfs Oranje Prinsestertjes voor het sosie schwester-motiefje, Groen van Prinsterer (staatsman), Spaanse roeiriemen, Spanje als aartsvijand, het Engeland van Nederland van Ierland.
   Hm. Daar ontbraken twee dingen: de orang oetan en het blote feit dat het namen van mensen zijn. En dat diskwalificeerde deze oplossing, niet bij voorbaat, maar bij nakost.
   We konden soms, hier en daar, doen alsof HCE/HKI Nederlandse wortels heeft, Finnegans Wake is tenslotte allesomvattend en heel inclusief. Zoals James Atherton zegt: ‘If you don’t recognise the foreign words, the same meaning still comes over, but less complexely. The important thing is to know that everyone is joining in.’
   Bovendien is Earwicker niet van Ierse afkomst, maar Noors en is hij niet katholiek ook nog eens. Vandaar: Humfrey Kibbeling of Kimpanzee of Kimpden of Kimpanzoons Ierwicker met de kimpanzee in de rol van orang oetan. (HCE’s bijnaam, Here Comes Everybody, leidend zijnde voor de Nederlandse initialen HKI voor Hier Komt Iedereen.) Ook de mensaap goed verstopt: ‘Goetan (om’... enz.). En Lili O’Rangan kan Lilleke van Dalen worden, alias Lelietje van Dalen.
   En de actrice Iris Tree? Wat doen we met haar? Er Lili Bomeester van maken? ‘Welnu (om een tipje na te zaten over Lucy Bosmeesters en Lilleke O’Rangans)...’ Of moeten we de bekende actrice Riet Suiker van stal halen, de vrouw van Frans Stokbrood? (Tuut-tuut.)
   Bovendien misten we dan nog het leid-, we mogen wel zeggen liedmotief van de Orange Lily, O, dat er voor Ierse oren direct uitspringt. Oranje boven? Of Oranje kampioen, om zijn daden en zijn doen?

   We kwamen er niet uit. Tot, zoals gezegd, we erachter kwamen dat niet wie de twee dames zijn belangrijk is, maar wat ze zijn, avatars en prototypes en vage herinneringen en verdrongen beelden van de twee verleidsters in het park. En dan konden we de namen gewoon laten staan, o wonder! Nou ja, voor het Hollandse tintje keerden we Iris Tree om tot Trees Iris, en toen kwam er dit te staan:

Welnu (om als maar is ’t een tipje onthuld te hebben met Trees Irissen en Lili O’Rangans), betreffende de genese van Harold of Humfried Kimpanszoons beroeptoenaam....

   Waarna we voor de tweede druk in 2020 subtiel ‘met Trees Irissen’ veranderden in ‘van Trees Irissen’.
   Eind goed al goed?

_____
   Verwijzingen. Roland McHugh, Annotations to Finnegans Wake, tweede druk 1991, derde druk 2006, vierde druk 2016. James Atherton, in A Wake Newslitter, October 1967, p. 85. James Blish, in A Wake Newslitter, August 1967, p. 77.