278 2 trams (Mandelstam)

_____

_____
Verwijzingen. 2 трамвая werd geschreven in 1924-1925. Volgens velen (volwassenen, niet kinderen) bevat dit verhaal op een esopische manier (dat wil zeggen sterk omschrijvend en voor de censor verborgen) verwijzingen naar Mandelstams dichtervriend Nikolaj Goemiljov (echtgenoot van Anna Achmatova), die op vierendertigjarige leeftijd op 26 augustus 1921 door het sovjetregime was omgebracht – en dan met name naar Goemiljovs zestigregelige gedicht Verdwaalde tram (Заблудившийся трамвай) uit 1920 en vlak voor zijn dood gepubliceerd. In dat gedicht springt Goemiljov op een voortrazende tram die dan bij klaar daglicht met een spoor van vuur achter zich drie bruggen oversteekt, over de Neva, de Nijl en de Seine. Waar is hij? India? Beiroet? Hij ziet een markt waar ze in plaats van kool afgehakte hoofden verkopen met groen oplichtende ogen en hij weet dat zijn bebloede hoofd er ook bij ligt... Hij roept uit – zoals bij Mandelstam ‘Bestuurder, kom! Snel naar hem toe’ – ‘Stop, trambestuurder! Stop de tram nu!’ Maar de tram raast verder en brengt hem terug naar zijn vertrouwde stad (in die tijd Petrograd geheten), hoewel zijn hart zwaar en droef blijft.
   Goemiljov en Mandelstam spraken naar verluidt vaak over hun dood. ‘Ik benijd je, Osip,’ zei Goemiljov. ‘Jij zult op het dak sterven.’ Van Goemiljov moest de eerste die heenging aan de ander verschijnen en hem alles vertellen wat er zich na de dood afspeelde. Misschien is dit gedicht de voorstelling die Mandelstam zich van het hiernamaals maakte.
   Nadjezjda Mandelstam memoreert dat Osip rond die tijd opmerkte: ‘Het lijkt wel of alles gaat zoals het hoort te gaan, maar dat komt alleen omdat de trams nog rijden.’ In de namen Klik en Tram zijn ook de namen Nikolaj en Mandelstam te horen.
   De Nederlandse tekst van 2 trams is afkomstig uit Bij mij op de maan, Van Oorschot 2016, blz. 374-376. Regel 11-14 zijn veranderd, omdat het rijmschema abba niet goed was maar wrong. (In Bij mij op de maan staat: ‘En laat op de avond valt zijn lamplichtje toe /En weet hij zijn nummer niet meer – drie of vier? /Zie ze lachen, de kinderen en de koetsier: /‘Kijk die tram! Kijk die slaapkop! Die is moe!’)
   De illustrator is Boris Ender (1893-1960), begonnen in 1905-1907 in het atelier van Bilibin, na de revolutie aangesloten bij de avantgarde-groep rond Matjoesjin. Van 1923 tot 1926 maakte hij deel uit van de Ginchoek-kring rond Malevitsj, waar hij het schilderslaboratorium Beweging in Kleur en Geluid leidde. 2 trams lijkt zijn enige geïllustreerde kinderboek te zijn.
   Hieronder de Russische versie van het boek, geplukt van het togdazine, hier. Gesjopte broodletter: Gill Sans. Titel: Stencil. Voor meer gesjopte boekjes, zie onder kinderboekillustratoren (Russische) in het cumulatieve register van blog 241, hier.