406 Een borstelige man
Wat ze erin aantrok was het oneducatieve ervan, de vrijheid, de muzikaliteit en de unverfroren en schaamteloze onzin die kinderen blij maakt en dorknopers boos.
Met hun vaak geniale vertalingen – Sjaltaj Boltaj bijvoorbeeld, Marsjaks Humpty Dumpty – van de nursery rhymes legden Tsjoekovski en Marsjak de grondlaag waarop een hele generatie frisse en vrolijke kinderdichters kon uitbotten, en zelf schreven ze in die geest ook nog heel wat prachtigs extra.
Soms vertaalden ze een nursery rhyme allebei, There was a crooked man and he walked a crooked mile bijvoorbeeld.
There was a crooked man,
And he walked a crooked mile,
He found a crooked sixpence
Against a crooked stile;
He bought a crooked cat,
Which caught a crooked mouse,
And they all lived together
In a little crooked house.
Hier wint Tsjoekovski’s vertaling het van die van Marsjak. De laatste is veel minder melodieus en minder absurd herhalend. Misschien is het omdat hij voor crooked een kort Russisch woord kiest, кривой, terwijl Tsjoekovski er het van zichzelf al heel erg kronkelige en grappige woord скрюченный voor neemt, in elkaar gedraaid. Je zou er doorwrocht voor kunnen nemen als vertaling. Bijna verletterlijkt zou er bij Tsjoekovski dit staan: ‘Er was op de wereld eens een man, met doorwrochte benen, en hij liep een hele eeuw langs doorwrochte paadjes. Aan een doorwrocht riviertje in een doorwrocht klein huisje woonden ’s zomers en ’s winters doorwrochte muizen. En bij het hek stonden doorwrochte sparren, waar zorgeloos doorwrochte wolven rondliepen. En ze hadden een doorwrochte poes, die op de vensterbank miauwde.’
Eigenlijk is Tsjoekovski’s vertaling leuker dan het Engels, door te zeggen dat de muizen thuis een poes hadden. Ik vertaalde Engelse de nursery rhyme – die door de grote voorloper van de Opies, James Orchard Halliwell voor het eerst in 1842 werd opgetekend – voor En weg was haar neus zo:
Er was een schots-en-scheve man,
Die liep een schots-en-scheve mijl.
Hij vond een schots-en-scheve stuiver,
Bij een schots-en-scheve zuil.
Hij kocht een schots-en-scheve kater,
Die ving een schots-en-scheve muis,
En ze woonden met malkander
In hun schots-en-scheve huis.
In Bij mij op de maan heb ik een paar Russische vertalingen terugvertaald in het Nederlands vertaald, die over Robin the Bobbin, the big-bellied Ben bijvoorbeeld, maar ik denk dat ik Tsjoekovski’s Crooked Man-vertaling ook nog wel eens ga doen.
Intussen valt er natuurlijk nog wel meer uit te spoken met herhalingen van weerbarstige, korzelige, rafelige woorden op niets af. Vandaar mijn Borstelig verhaal, dat – zoals uit bovenstaande blijkt – niet helemaal uit het niets uit de lucht is komen vallen op de leegte van het witte papier.
Er komt een borstelige man om een borstelige hoek
In een borstelige jas en een borstelige broek.
Hij heeft borstelige haren en een borstelige mond
En met zijn borstelige ogen kijkt hij borstelig in het rond.
In zijn borstelige hand houdt hij een borstelige stok
En uit een borstelige fles neemt hij een borstelige slok.
Er schieten borstelige vonken uit zijn borstelige hoed
En in zijn borstelige ogen schijnt een borstelige gloed.
Aan zijn borstelige voeten ligt een borstelige hond,
Uit zijn borstelige muil kwijlt hij op de borstelige grond.
En de borstelige mensen vluchten borstelig in huis,
En in de borstelige straat hoor je geen borstelige muis.
En de borstelige wolken krijgen een borstelige kleur,
En de borstelige lucht krijgt een borstelige geur.
En met borstelige passen beent hij borstelig op je af
En met borstelige stem zegt hij: ‘Heb je misschien een kammetje voor me?’
Het einde heeft wel iets van de griezelverhalen uit de kinderfolklore. Het moet gezegd worden niet met een ijselijk doordringende stem, maar juist met een klein lief piepstemmetje, als contrast met het dreigende – qua klank en betekenis – steeds herhaalde borstelige woord borstelige.
Bij mij op de maan, Een keuze uit de Russische kindergedichten vanaf de zeventiende eeuw, Van Oorschot, 2016. En weg was haar neus, Bakerrijmpjes, Nursery Rhymes, Van Oorschot, 2018. Voor de liefhebber: hieronder de vertalingen van There was a crooked man van Marsjak en Tsjoekovski.
Marsjak:
Жил-был человечек кривой на мосту.
Прошел он однажды кривую версту.
И вдруг на пути меж камней мостовой
Нашел потускневший полтинник кривой.
Купил на полтинник кривую он кошку,
А кошка кривую нашла ему мышку.
И так они жили втроем понемножку,
Покуда не рухнул кривой их домишко.
Tsjoekovski:
Жил на свете человек,
Скрюченные ножки,
И гулял он целый век
По скрюченной дорожке.
А за скрюченной рекой
В скрюченном домишке
Жили летом и зимой
Скрюченные мышки.
И стояли у ворот
Скрюченные елки,
Там гуляли без забот
Скрюченные волки.
И была у них одна
Скрюченная кошка,
И мяукала она,
Сидя у окошка.
Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier.
Reacties
Een reactie posten