404 Griezelen


   Toen ik Engelse nursery rhymes aan het vertalen was voor En weg was haar neus, heb ik me ook ingelezen in de klassieke studies en verzameling van de Opies, Iona en Peter. Of ingelezen, hun boeken verslond ik. (Hierboven een deel van mijn opitheek.)
   Geweldenaren! Alles weten ze over over kinderpoëzie, kinderspelletjes, kinderverhalen, wat er zoal tussen kinderen besproken wordt als er geen volwassenen bij zijn. Ook de vieze versjes die kinderen elkaar doorgeven, die de Opies hadden weggelaten uit The Singing Game en The Lore and Language of Schoolchildren tekende Iona uiteindelijk op na een jaar intensieve studie in hun natuurlijke habitat, de speelplaats op school. The People in the Playground noemde ze het, omdat kinderen zich geen kinderen noemen, maar mensen.
   Boeken om in te verdwalen als in een groot en donker bos. Je weet niet half hoeveel rijmpjes, versjes, moppen, verhalen en vaste formules voor van alles je hebt meegekregen van vroeger. En ergens in je hoofd zitten ze nog. The Lore and Language of Schoolchildren uit 1959 heeft secties over grappige dingen (onzinrijmpjes, woordspelingen, tongbrekers, griezelverhalen); over slimme en stomme antwoorden; over spelletjes waarmee je de ander beetneemt (‘prikkeldraad’ bijvoorbeeld); over raadsels; over parodistische liedjes (ook nursery rhymes); over liedjes die heel even heel populair zijn; over formules waarmee je iets zweert of opeist; over bijnamen (‘brillo’, ‘vuurtoren’ en dergelijke); over pesterijen; over bijgeloof; over gebruiken op bepaalde dagen (Sinte Maarten, Luilak); over inwijdingsriten en verjaardagen; over bijzondere gebruiken (geheimtalen bijvoorbeeld); over vriendschap en de toekomst voorspellen; over groepsrivaliteit; over kinderen en het gezag; en over streken (pranks, practical jokes). Ik denk dat iedereen zich er wel wat bij voor kan stellen en ook bij zichzelf kan peilen hoe gigantisch groot die inmiddels grotendeels vergeten rijkdom bij jezelf eigenlijk is.
   De sectie Just for Fun heeft een subsectie Spookies, met spook- en griezelverhalen waarmee kinderen elkaar de stuipen op het lijf proberen te jagen. Kippenvel en bibberaties, dat zijn de spannende emoties. Kinderen houden van eng en bloederig en gewelddadig en wreed, daar hoef je Der Struwwelpeter maar voor open te slaan (binnenkort in een gloednieuwe vertaling, als Ragbolrinus, te verschijnen bij M10). Ik vertaalde uit The Lore and Language drie griezelverhalen voor in het stikkepikkedonker, die voor gedicht kunnen doorgaan. Ze eindigen altijd hetzelfde, met een schrikeffect, doordat het laatste woord of de laatste woorden onverwacht met grote kracht worden geschreeuwd.

   Het eerste verhaal is al in 1810 opgetekend maar is (of was, in 1959, toen Lore and Language uitkwam) nog steeds heel populair. Het moet volgens de bijgeleverde instructies ‘met een grafstem’ worden verteld.

Er was eens een vrouw, vel over been,
Die woonde in een huisje, heel alleen,
         Oe-hoe-hoe!

En op een keer wou ze na haar werk
Bij de pastoor langs in de kerk,
         Oe-hoe-hoe!

En midden in de kerk – oeh – wat daar lag:
Het griezeligste gruwelspook dat ze ooit zag,
         Oe-hoe-hoe!

Overal kropen de wormen er in rond,
Uit z’n oren, z’n ogen, z’n neus en z’n mond,
         Oe-hoe-hoe!

Het vrouwtje vroeg hem: ‘Spook, zeg mij,
Word ik als ik dood ben net als jij?’
         JA!

   Het tweede verhaal is er een dat de verteller persoonlijk kan maken door de naam van de toehoorder te noemen, hier Marjolein. Bij de laatste regel moet de verteller de toehoorder dan heel plotseling beetgrijpen.

Ik ben het spook van de grot, Marjolein,
En ik kom je vanavond halen, Marjolein...
         Marjolein, ik sta op je tree – twee
         Marjolein, ik sta op je tree – drie
         Marjolein, ik sta op je tree – vier
         Marjolein, ik sta voor je slaapkamerdeur
         Marjolein, ik sta naast je bed
                  IK HEB JE!

   Het derde verhaal, opgetekend uit de mond van een tienjarig meisje uit Londen, moet eindigen met een oorverdovende, door merg en been gaande gil:

Op het kerkhof zat een vrouw
         Oeoeh! Aah!
Helemaal grijs en helemaal grauw
         Oeoeh! Aah!
Drie dooie lijken lagen op het ijs
         Oeoeh! Aah!
Helemaal grauw en helemaal grijs
         Oeoeh! Aah!

‘Word ik net als jullie?’ vroeg de vrouw
         Oeoeh! Aah!
‘Straks als ik dood ben, zeg mij gauw...’
         Oeoeh! Aah!
En de lijken zeiden: ‘Ja, ook jij’
         Oeoeh! Aah!
‘Wordt als je dood bent net als wij.’
         Oeoeh! Aah!
En weet je wat de vrouw toen zei?
         Iiiiiiiiiiiiiiiiiiii!
_____

   Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

410 Twee in één (Myles na Gopaleen)

Afbeelding
Meer vakantielezen met Brian Ó Nuállain, alias Myles na Gopaleen alias Flann O’Brien, het verhaal Two in One uit 1954. _____ Twee in één Het verhaal dat ik te vertellen heb is vreemd, misschien ongelooflijk. Ik zal het zo eenvoudig mogelijk trachten uiteen te zetten. Ik verwacht niet gestoord te worden in mijn literaire arbeid, want ik schrijf dit in de dodencel.    Laten we zeggen dat ik Murphy heet. Het ongebruikelijke geval waardoor ik hier terecht ben gekomen betreft mijn betrekkingen met een man die we Kelly zullen noemen. Allebei waren we taxidermist.    Ik zal hier niet uitweiden over wat een taxidermist is. Het woord is lelijk en ontoereikend. De leek hoort er niet aan af dat een zodanig werkzame de kwaliteiten in zich moet verenigen van zoöloog, preparateur, scheikundige, beeldhouwer, schilder en timmerman. Wie kan het zo iemand kwalijk nemen als hij af en toe enig temperament toont, zoals ik?    Toch moet ik vooraf een paar woorden wijden aan deze wetenschap. Alleree
Meer lezen

411 Klopt niet? Vragen bij de lectuur van Alice in Wonderland.

Afbeelding
[Dit stuk verscheen eerder in het online-magazine van het Lewis Carroll Genootschap, de Phlizz , hier . Het is hier licht aangepast.] _____ Dat Alice door een konijnenhol naar beneden tuimelt langs planken en planken en schappen en schappen vol spullen en zelfs heel langzaam weet te vallen, dat het onder de grond licht genoeg is om de prachtigste tuin te laten bloeien – dat accepteren we allemaal zonder verpinken. Ook voor pratende konijnen in jacquet en met een zakhorloge en een hoofdpersoon met een nek van een kilometer lang draait ons voorstellingvermogen zijn hand niet om. Kletsgrage bloemen, onuitstaanbaar klierige eieren, een snurkende koning die jou droomt – kan allemaal. Toch zijn er ook dingen die met de beste wil van de wereld in de twee Alice-boeken niet kunnen, omdat ze tegen de logica ingaan of het verhaal tegenspreken. Je leest er als lezer zo overheen, maar als vertaler zit je als je ze tegenkomt met de handen in het haar. Hier een kleine lijst met zestien dingen die
Meer lezen

414 Genomineerd

Afbeelding
[Dit vraaggesprek verscheen eerder, op 25 juli, op de Filter website, hier .] _____ Robbert-Jan Henkes is genomineerd voor de FVP [Filter Vertaalprijs] voor kinder- en jeugdboeken 2024 met zijn vertaling Bethany en het Beest. De terugkeer van het Beest.  van de Welshe auteur Jack Meggitt-Phillips. Alle interviews met de genomineerde vertalers worden verzameld op de website van het ILFU (Internationaal Literatuur Festival Utrecht). De prijzen worden uitgereikt tijdens het ILFU-festival, op 1 oktober. Wat was het leukste aan het vertalen van deze serie?    Het is niet de eerste serie die ik vertaal, eerder vertaalde ik voor Hoogland en Van Klaveren vijf delen (plus kerstgeschenk) van de volstrekt van de pot gerukte avonturen van Meneer Gum, geschreven door Andy Stanton, die zich afspelen in het stadje Lamonic Bibber, in het Nederlands Braaxsel-Binnen – dit om een indruk te geven van de woeste woordspelige taal. De Bethany-serie wemelt ook van de taalgrappen en ging (eerst) over een
Meer lezen

417 Domkoppen

Afbeelding
   Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst, en daarom kunnen de ambities van de nieuwe generaties niet groot genoeg zijn. ‘Wees realistisch, eis het onmogelijke,’ heb ik altijd een mooie wijze uitspraak gevonden. Maar dan zijn er altijd mensen – stakkerig wijze volwassenen, maar ook wel eens al te brave leeftijdgenoten – die onder ‘realistisch’ verstaan doen wat je ouders al deden en de beproefde gulden middenweg naar de afgrond bewandelen.    Domkoppen zijn een dankbaar onderwerp voor verhalen en gedichten. Je moet best slim zijn om iets doms te bedenken, en de verzamelde verhalen die er over dergelijke visionaire sufferds zijn gemaakt, lezen hier en daar als Wittgensteiniaanse filosofie. Ik heb hier bijvoorbeeld The Book of Noodles , ondertiteld Stories of Simpletons; or Fools and their Follies , samengesteld door W.A. Clouston uit 1888, en twee recentere verzamelingen van Carl Withers, I Saw a Rocket Walk a Mile, Nonsense Tales, Chants and Songs from Many Lands uit 1965 en A World
Meer lezen

415 Het Pruikement van de Wesp

Afbeelding
[Dit stuk verscheen eerder in het online magazine van het Lewis Carroll Genootschap, de Phlizz , hier .] _____ Wat denken de Carrollianen eigenlijk van The Wasp in a Wig ? Is het echt of is het vals?    Ik heb hier de door Martin Gardner uitgebreid geannoteerde uitgave, met in facsimile de proefstroken van de verloren gewaande episode en de brief van Tenniel van 1 juni 1870 waarin hij schrijft dat het wespenhoofdstuk hem geen enkele belangstelling inboezemt en aan Carroll voorstelt het te schrappen.    De brief van Tenniel werd voor het eerst facsimile weergegeven in de eerste biografie van Carroll, geschreven door zijn neef S. Collingwood Dodgson uit 1898, meteen in het jaar van Carrolls overlijden. Collingwood citeert verder uit een andere brief waarin Tenniel schrijft dat ‘een wesp in een pruik geheel boven de middelen der kunst gaat’ – ‘is altogether beyond the appliance of art’. Collingwood vermoedt naar aanleiding van de pruik dat de wesp een rechter of advocaat geweest moe
Meer lezen

416 Nacht, trottoir – 40.320 maal

Afbeelding
Volgens de door Raymond Queneau ontwikkelde permutatieve methode. Hij schreef tien sonnetten waarvan alle regels in elke willekeurige volgorde konden worden geschikt, waarbij hij uitkwam op cent mille milliards de poèmes , honderdduizend miljard gedichten.    Ik heb acht regels, en geen tien sonnetten, maar als ik daar complete zinnen van maak, en me beperk tot twee rijmparen, -ist en -aren, kan ik dezelfde truc uithalen. Nacht, trottoir, drogist, lantaren Licht, dat geel over de tegels pist Leef nog twintig-dertig jaren Niets verandert — kille mist Je moet wéér – en niets te maren Ook al lig je in je kist Wederom dit wedervaren Nacht, lantaarn, trottoir, drogist    Acht regels in alle mogelijke volgorden gepermuteerd maakt 8! ofwel acht absoluut, dat is veertigduizenddriehonderdtwintig verschillende gedichten. Een willekeurig gepermuteerd voorbeeld: Je moet wéér – en niets te maren Nacht, trottoir, drogist, lantaren Ook al lig je in je kist Wederom dit wedervaren
Meer lezen

413 Enige vertaalproblemen in hoofdstuk V

Afbeelding
   Het eerste probleem duikt op in de titel: ‘Delina’s Bethrothal to Lord Gifford’. Is betrothal expres verkeerd gespeld, omdat er throat of throttle in zou zitten? Tinternet leert me dat het een redelijk vaak voorkomende verschrijving is, ja dat het misschien ooit ook best kon. Terzijde: heerlijk onnozel zijn de wijsneuzen die tegenwoordig overal ‘sic’ bij zetten als ze in een citaat een woord tegenkomen dat inmiddels volgens het Groene Boekje anders gespeld wordt. Ik zou in elk geval eerst moeten kijken of het ook als Bethrothal in de eerste uitgave van Delina Delaney staat.    Ook hier fraaie anakoloeten: When, however, within a few paces of entering the Castle, the same voice was heard remark through the open window, “It is evident, Nora”—Nora O’Connor was the name of one of the housemaids—“that Lady Gifford is absent when her son takes such low-bred liberties by bringing here that fisherman’s daughter.” Hoewel het bij nadere bestudering geen anakoloet hoeft te zijn, omd
Meer lezen

412 Delina Delaney, hoofdstuk V

Afbeelding
In hoofdstuk V komt eindelijk de Tegenstreefster tevoorschijn, die er alles aan zal doen om de sprookjesachtige idylle tussen Delina en Lord te ontregelen, vergiftigen en verwoesten. Door het ietwat gewrochte en even bloem- als feromoonrijke proza weet de schrijfster haar zelfs bijna tussen neus en lippen door te introduceren, al blijft het een amandeske, dat wil zeggen met de beste wil van de wereld niet helemaal te doorgronden evocatie. Lady Mattie Maynard – want zo heet ze – wordt voorgesteld terwijl zijne Lordship zijne Delina alweer opwacht, ditmaal achter een oude beukeboom, dichtbevolkt met blad ( an old beech thickly populated with leaves ), met een gezicht dat straalt van onschuldige onschuld ( innocent innocence – zie je wel dat je alles met taal kan doen?). En terwijl zij hun hunkerende handen ineenslaan worden zij gadegeslagen (vanonder een immense goudenregen) door de priemende blik van een rivaliserende, rebelse relatie van modieus misnoegen ( a rivalling, rebellious re
Meer lezen

418 Kindermenu

Afbeelding
   Letterlijk is vaak het leukst. Figuurlijk is een doordenkertje: immers je neemt het niet letterlijk. Het letterlijk nemen van woorden en zinnen is een van de belangrijkste drijvende krachten uit de stripreeks over Baron van Tast tot Zeveren van Jan van Haasteren. (Vandaar ook dat een hele reeks scenaristen verantwoordelijk kan zijn voor de teksten van de verhalen.) Als de Baron een auto gaat kopen is een Lelijke Eend een eend, een Volkswagen Kever een kever en een Opel Kadet een kadet, waarna hij de showroom uitrent en besluit de bus te pakken – een bus doppertjes. Als de Baron mensen verwenst volgen ze zijn verwensing op: een flapdrol wordt er een, een uilskuiken, en snotaap en een klootzak ook. Als hij een brand meldt door op een brandmelder te drukken, vliegt zijn hand in brand: bij de drogist (die juist vlooien stampt voor vlooienpoeder) krijgt hij brandzalf die zijn hand nog meer verbrandt, en als hij vervolgens op de scooter stapt en zijn valhelm opzet, blijft hij maar valle
Meer lezen