495 Alles wordt erdoor verlicht

Het wel heel treurige verhaal met de lucifers (Jan Kuijper, 2000)

Paula was alleen in huis,
niemand anders was er thuis.
Zie haar dansen! zie haar springen!
hoor haar leuke liedjes zingen!
Wie had daar op het buffet
die doos lucifers gezet?
Paula zei: wat reuze fijn,
dat moet prachtig speelgoed zijn.
Als ik doe wat moeder doet,
gaat het vast en zeker goed.

De katten Grijs en Grauw,
die zwaaien met hun klauw.
Hun haren staan rechtop
op staart en rug en kop.
Miauw! Mio! Miauw! Mio!
Laat staan, want je verbrandt je zo!

Paula luistert niet naar katten!
Als het houtje vlam gaat vatten,
kijkt zij nergens anders naar,
zij gelooft niet in gevaar.
Zie haar dansen! zie haar springen!
hoor haar leuke liedjes zingen!

De katten Grijs en Grauw,
die zwaaien met hun klauw.
Hun haren staan rechtop
op staart en rug en kop.
Miauw! Mio! Miauw! Mio!
Gooi weg, wat je verbrandt je zo!

Oei! daar staat haar jurk in brand!
Daar haar strikken! Daar haar hand!
Daar haar haar en haar gezicht!
Alles wordt erdoor verlicht!

De katten Grijs en Grauw,
die jammeren: kom gauw!
Maar goede raad was duur,
want niemand zag het vuur.
Mio! Miauw! Mio! Miauw!
Het kind verbrandt! Toe, help ons nou!

Alles is tot as vergaan.
Paula’s schoenen bleven staan,
mooie schoentjes, pas gekocht
en zorgvuldig uitgezocht.

De katten Grijs en Grauw
zijn in de zwarte rouw.
Miauw! Mio! Miauw! Mio!
O wee! haar ouders komen zo!
En uit hun ogen komen
twee zoute tranenstromen.
   Je zou na Luursema zeggen: tijd voor een knaller. De vertaling van Kuijper uit 2000 is dat helaas niet. De eerste twee regels zetten meteen de toon voor een langdradige vertaling:

Paula was alleen in huis,
niemand anders was er thuis.

   Ja, dat haalt je de koekoek, dat betekent alleen, dat er niemand anders was. Je hebt al zo weinig regels en dan ga je alles nog eens herhalen ook in plaats van er iets leuks van te maken. En als het nou grappig gezegd was en een geestig of dommig pleonasme, dan kon ik ermee leven, maar dit is armoe, van gedachte en van uitdrukking.
   Grijs en Grauw zijn iets leukere kattennamen dan we hebben gehad, maar Paula luistert niet naar katten! had niet gehoeven. Daar gaat het helemaal niet om: Paula luistert niet naar haar vader en moeder, dat is de crux, en daarvoor wordt ze in dit verhaal terecht, hoewel misschien een tikkeltje al te correctief gestraft.
   Ook Kuijper heeft geen gelukkige vervanging kunnen bedenken voor het razouxse En eind’lijk brandt zij helegaar. Luursema was al ongelukkig met Paulientje krijgt het vreeslijk warm! maar Kuijpers ironisering is ook niet echt bevorderlijk voor de gruwel:

Daar haar haar en haar gezicht!
Alles wordt erdoor verlicht!

   Als de gruwelijke zelfverbranding plaatsgrijpt, komt de vertaler ons olijk wijzen op de prachtige, welhaast kerstboomachtige verlichting die het arme brandende meisje afgeeft. Grappig kan ik het niet vinden. Humor, het is je gegeven of het moet je zo snel mogelijk ontnomen worden.
_____

Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier. Hieronder het Duits.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

502 Gif voor de duiven in het park

Afbeelding
   Het liedje ‘Poisoning Pigeons in the Park’ van Tom Lehrer ( gisteren overleden ) wordt eventjes genoemd in een boek over vogels dat ik vertaalde van ‘de bestseller-auteur’ Stephen Moss, Ten Birds that Changed the World . Een best in- en aangrijpend boek overigens, al is het non-fictie. Wat mensen allemaal met vogels uitgespookt hebben, en nog steeds uitspoken, je wordt er niet vrolijk van. Ik schreef over het boek eerder in blog 272 Iets te enthousiast geweest , over de vele vertalersvoetnoten die ik had willen toevoegen maar op het laatste moment moest inslikken. Wat wel bleef staan wat er niet in het Engels stond was mijn vertaling van het refrein van Poisoning Pigeons in the Park. Ik vond, als je het liedje noemt in je boek, zet er dan ook een paar regels van in. Kleine moeite. Die Moss zich dus niet getroost had. Moss schreef, in zijn beste journalistiaans: I cannot leave the subject of urban pigeons without a reference to the greatest satirical songwriter of al...
Meer lezen

501 Oude witte man

Afbeelding
   Het moest er een keer van komen, gezien mijn leeftijd, huidskleur en geslacht, en nu is het gebeurd. Ik ben officieel een oude witte man genoemd – geloof ik tenminste, want helemaal duidelijk is het niet. Ik word namelijk in een opiniërende terzijde op het literaire juice-weblog (ook voor lijstjes) Tzum op één hoop gegooid met mensen die zich keerden tegen de vernieuwde Canon van de Nederlandstalige Literatuur – een traditie die zich zo eens in de vijf jaar voordoet.    En waar ik me stom genoeg mee bemoeide. Het was in een comment op een verzuchtend stuk (op neerlandistiek ) over de Werdegang van de Canon, het verdwijnen van de ene boeken en het verschijnen van de andere. Dus ik dacht, laat ik Luc Devoldere eens een hart onder de riem steken en zeggen dat hij zich niet sappel moet maken, want wat stelt een canon nou helemaal voor en helemaal een voortdurend veranderende canon, en ik schreef (de enigszins wijdlopige bewoordingen komen omdat ik momentee...
Meer lezen

499 Infinite Jest

Afbeelding
    Infinite Jest , de titel van het luchtige niemendalletje van David Foster Wallace, hoe vertaal je die? (Over het dat misschien een andere keer.)    Het is natuurlijk een quote unquote uit het bekendste toneelstuk aller tijden op het (anonieme) Drama des Levens na, uitgesproken als de hoofdpersoon op zijn speurtocht naar de dader(s) van een overval op een winkel in kantoorbenodigdheden in een kluisje van een badhuis in Oxford een schedel vindt die hij identificeert als die van Alaspoor Yorick, een Palestijns-Pakistaanse neurochirurg en schrijver van moppenboeken met een scatologische inslag.    Hamlet (de Hoofdpersoon) herinnert zich deze Alaspoor, roept hij (Hamlet) in de kleedruimte met de schedel in zijn hand uit, terwijl om hem heen in meer of minder behanddoekte staat badgasten langslopen van en naar de douches – als a fellow of infinite jest, of most excellent fancy .    Misschien gewoon eerst eens kijken hoe de t...
Meer lezen

23 Ten derden male de allenige occupanten

Afbeelding
   Dan zie ik nog een probleem. Een anonieme lezer liet een eigengemaakte vertaling in de vondelingenschuif achter:       Eenzaam vliegen ze nog boven de horizon       als november de luchten onderklad       terwijl alle vogelfamilies in een breed cordon       het dorp verlieten voordat de herfst aantrad.    Zo zie je maar weer. Altijd staat er wat anders. Bij mij staat er in wankel evenwicht tot nu toe dit:       Eenzame bezetters van lege luchten       Als november somber dreigend naakt       En al je stamverwanten hebben haast gemaakt       Om het herfsttij achterna het dorpje te ontvluchten ...    Beide bedoeld als vertaling van de volgende vier regels – de eerste van een hele lap van twe...
Meer lezen

345 Register & Inhoud VandaagsVertaalProbleem (cumulatief)

Afbeelding
[Hiermee vervallen de registers van blog 132 en blog 241 .] Inhoud 1 Register 2 Inhoud 1 REGISTER VandaagsVertaalProbleem    99 manieren om één gedicht te vertalen: 372 (zie verder Nacht, trottoir )    112 (911, EHBO): 229    Aarens, Evi: 275 , 287 , 307 , 374    Achmatova, Anna: 146    Adama van Scheltema, C.S.: 430     Adventures of Hajji Baba of Ispahan , The : 426    advertenties, sovjet: 223 , 277    AI: 341 , 378 (zie ook machinevertalen )    alfabet: 400 , 401    algemeniteiten: 1 , 5 , 11 , 26 , 28 , 31 , 36 , 38 , 41 , 85 , 89 , 100 , 110 , 143 , 146 , 165 , 281 , 462     Alice in Wonderland : 40 , 42 , 44 , 46 , 48 , 50 , 52 , 54 , 56 , 131 , 217 , 218 , 219 , 272 , 391 , 411 , 415 , 432 , 468 , 469 , 470 , 471 , 472 , 473 , 474 , 475 , 476    Andersen, Hans-Christian: 370...
Meer lezen

1 Zelfreflectie

Afbeelding
   Een beetje zelfreflectie, kan dat kwaad?    Ja, natuurlijk.    Vertalen is iets wat zich grotendeels onbewust afspeelt. In die deinende en klotsende hersenmassa. Waar geen mensenhand ooit voet heeft gezet. Laat staan er levend uitgekomen is.    Vaak, als je gaat nadenken, doe je het verkeerde. Dan laat je je niet meer leiden door intuïtie. En dan mag je blij zijn als je derde instantie, de kritische, bij het nalezen je eerste ingeving herstelt.    Is denken slecht? vroeg een groot denker zich ooit af. En zijn antwoord was een ondubbelzinnig ‘ja’.        Ik noem het blog ‘Vandaags vertaalprobleem’ en daar heb ik meteen een vertaalprobleem. Want kun je ‘vandaags’ in bijvoegelijke zin gebruiken?    Eigenlijk niet.    Maar eigenlijk ook weer wel.    Want ik schrijf het toch?    Kijk, daar staat het. Zwart op wit. En h...
Meer lezen

342 De hond en zijn mens

Afbeelding
   Ik vertaal nu tussen alle bedrijven door een rijk geïllustreerd en kort betekst sympathiek kinderboek over het ‘hebben’ van een hond uit het Russisch, en daar heb ik meteen al een gedeelte van mijn vertaalprobleem te pakken. Want dat zeg je zo in het Nederlands, je hebt een hond, wat meteen de scheve verhouding weergeeft. Een hond wordt gehad en de mens is het baasje , de choziaïn in het Russisch en in het Engels is het nog een graadje bezittelijker want daar is het de owner .    Taal vormt het denken, het was Karl Kraus die op die zere plek het eerst zijn vinger legde. De smerige Groote Oorlog (de eerste, niet de laatste) werd voor Duitse oren verteerbaar, ja eerbaar gemaakt door afgesleten metaforen als ten strijde trekken , met open vizier strijden , het zwaard opnemen , en door het kreperen in de loopgraven een heldendood te noemen, uit vaderlandsliefde begaan. Politici maken er nog steeds gebruik van, bijvoorbeeld door de verdelgingsmissie van...
Meer lezen

457 Instructies voorafgaand aan een buitenlandse reis (de inleiding)

Afbeelding
_____ _____    Hoera. Ook dit is uit. Waarvoor ik vreesde met groten vreze. Want: wordt het wat, deze vertalingen van liedjes? Niet zomaar liedjes, maar die van de sovjetbard bij uitstek, die nog steeds alom in het hart wordt meegedragen van elke Rus, goed of fout of iets daartussenin. Is de portee, de kracht, de waanzinnige taalbeheersing, het rijm en ritme, de humor maar ook de ernst, de orakeltaal, de diepzinnigheid, de pracht, de ambiguïteit, de recht-voor-zijn-raapheid, de couleur locale, de typische Sovjet-achtergrond waarvoor hedendaagse Russen hun Sovjetopedia moeten opslaan, is alles wat Vysotski Vysotski maakt wel over te brengen in een andere taal? En dan ook nog zonder zijn stem en zijn guitaarspel erbij te horen. Dat is tegen de klippen op, de bierkaai in, tegen het verticaal van een loodrechte bergwand op vertalen. Onmogelijk.    Ik had welgeteld één liedje van hem vertaald, Ik praat niet met jou, ik ben wel wijs , omdat een strofe eruit...
Meer lezen

222 Of geen knaster?

Afbeelding
    Machorka is de term die in Rusland wordt gebruikt voor slechte tabak, maar oorspronkelijk is het de botanische naam van de wilde tabak, de Aztekentabak of boerentabak, de Nicotiana rustica , die door het hoge nicotinegehalte als pesticide wordt gebruikt. De rookbare tabak is Nicotiana tabacum , die eerst ook wel Virginia-tabak heette.    In het woordenboek Russisch-Nederlands van Pierrot staat dan ook onder machorka : boerentabak. In het woordenboek van Honselaar staat: 1 lage kwaliteit tabak 2 bot. boerentabak.    Op zich is boerentabak een mooie term, alleen is het louter de botanische naam, en de Russische machorka is botanisch dan wel die plant (ook in het grote woordenboek van Dal’) maar figuurlijk is het de term voor de abominabele pesticidale tabak die er gerookt werd in vroeger dagen, en nog steeds.    De Russische doorverwijspagina van Wikipedia zegt ook ondubbelzinnig dat het afval is, de tabak die met goe...
Meer lezen