20 De Beatles herbezocht

   Onlangs zette ik weer eens de witte dubbel-elpee van de Beatles op, en in het nummer I’m so Tired zingt John Lennon toch echt:

      Although I’m so tired,
      I’ll have another cigarette
      And curse Sir Walter Raleigh,
      He was such a stupid get...

   Generaties Beatlelogen hebben zich en elkaar het hoofd gebroken over wat die puntbaardige Engelse boekanier in dienst van hare modderstrijd de ‘pretty nice girl’ daar uitspookte.
   Er is inmiddels een zekere consensus ontstaan over het antwoord. Raleigh – zegt die consensus – haalde voor het eerst de tabak uit de Nieuwe Wereld en introduceerde die in de Oude Wereld en daarmee dus ook in de Westerse popmuziek en in het bijzonder het wietrokende deel daarvan.
   Dat is van alle implausibele verklaringen misschien wel de plausibelste. Vandaar dat Erik en ik het (in Alle 214 goed, The Beatles in hun liedjes) vertaalden als:

      Al ben ik nog zo moe,
      Ik neem nog maar een sigaret
      De Weduwe Van Nelle
      Was een vieze vuile slet...

   Plus wat mogelijke varianten in de begeleidende uitleg. In die uitleg meldden we al dat de Walter Raleigh-zin hoogstwaarschijnlijk een mama-appelsapje was uit eigen literpak van John Lennon. Je hoort namelijk in de regel meeklinken het misschien wel oorspronkelijke:

      And curse the walls around me...

   Een regel die Lennon misschien niet zo fraai vond, of op zeker neuriënd moment per ongeluk expres zong als ‘and curse Sir Walter Raleigh’. Hij veranderde in de studio ook voortdurend teksten op die manier, en niet alleen zijn eigen. Why don’t we do it in the road werd Why don’t you put it on the toast, en Yesterday werd Amputee (vanwege het ‘not half the man I used to be’).
   Lennon was woordspelig. ‘Ik hou van woorden veranderen,’ zei hij. ‘Als ik niet schrijf ‘I walked to the door’ maar ‘I warped to the door’, dan is dat goed. Het werkt. Het zegt iets.’
   Waarmee I’m So Tired de eerste opzettelijk op plaat gezette mondegreen-regel bevat uit de geschiedenis van de Westerse popmuziek. De eerste mama-appelsap, zijnde een onvrijwillig aan je gehoor opgedrongen transsociatieve assonantie.*
   Of, om in Vertaliaanse termen te blijven: de eerste onvrijwillige vertaling in eigen taal.
   Wij hebben indertijd de ontdekking – dat het een mama-appelsapje was – niet van de daken geschreeuwd, want er ontbrak iets. Als de oorspronkelijke tekst ‘And curse the walls around me’ was, wat was dan de oorspronkelijke nog-niet-verbasterde tekst van de volgende regel ‘He was such a stupid get’?
   Wat kan er volgen op ‘and curse the walls around me’ in dit waaklied? En rijmend op ‘cigarette’?
   En nu wist ik het plotseling.
   Het lag al die tijd te slapen voor mijn neus.
   De vier regels waarvan Lennon er twee vertaalde in het mondegreens luidden natuurlijk in het oer- en oerspronkelijk:

      Although I’m so tired,
      I’ll have another cigarette
      And curse the walls around me
      As I’m lying in my bed...

   Of ‘tossing’ of ‘turning’ in my bed natuurlijk. Of ‘wanking’ of ‘rotting’.
   En die regels verwierp hij – misschien als te clichématig en niet raadselachtig genoeg.
   Deze ontdekking, die gerust een revelatie mag heten, heeft natuurlijk repercussies op de vertaling. Want een ideale vertaling zou rekening moeten houden met de klankovereenkomsten. Je zou dan allereerst moeten uitgaan van een vertaling van de non-mondegreen. ‘Vervloek de kale muren...’ (Bijvoorbeeld hè.) En dan de volgende regel ook, rijmend op sigaret: ‘Als ik ronddraai in me bed...’
   En daar dan op mama-appelsappen. Bij voorkeur met een historisch personage. Kale muren – Karel, Karel... Karel wie? Karel Doorman?

      Vervloekte Karel Doorman,
      Dat verrekese sujet...

   Ik weet niet wat Karel Doorman heeft misdaan, maar dat zoeken de exegeten later wel uit. Of:

      Vervloekte Karel Doorman,
      Diene klootzak met z’n pet...

      Zo blijf je herder- en verdertalen en is het nooit af.

_____
   * Wie meent dat In-a-gadda-da-vida, een dronken verspreking (of verhoring) van ‘in a garden of Eden’ van een van de Iron Butterfly-bandleden, de eerste opzettelijke mama-appelsap was vergist zich. ‘In-a-gadda-da-vida’ kwam weliswaar uit op 14 juni 1968, een volle vijf maanden en een week vóór de witte dubbelaar, maar I’m So Tired werd in februari-maart 1968 geschreven in het Indiase Rishikesh en eind mei op de gevoelige band gezet bij George Harrison thuis, met alreeds daar de opzettelijk vermondegreende tekst ter plekke. Bovendien is de frase ‘in-a-gadda-da-vida’ strikt genomen geen geen mondegreen of mama-appelsap; het zijn geen nieuwe woorden op een bestaande klank, het is enkel een dikketongtranscriptie.

   Verwijzingen. Over mondegreens alias mama-appelsapjes is al het een en ander geschreven, bijvoorbeeld in het tijdschrift Filter, hier. De Lennon-quote is uit een interview naar aanleiding van de publicatie van zijn tweede boek, A Spaniard in the Works, op 24 juni 1965. Alle 214 goed, The Beatles in hun liedjes (Rainbow, 2018) is de derde, sterk vermeerderde derde editie van Help! The Beatles in het Nederlands (Nijgh en Van Ditmar, 2006), dat de sterk afgeslankte maar tevens uitgebreide en verbeterde tweede editie is van het gelijknamige Help! The Beatles in het Nederlands, door Erik Bindervoet en Robbert-Jan Henkes (Nijgh en Van Ditmar, 2003). Wie per se wil genieten van In-a-gadda-da-vida kan dat hier doen.