29 Met een wraak

   ‘Autumn,’ schrijft Moss, ‘arrived in Somerset with a vengeance’. Je ziet het voor je: met geslepen messen en bijgevijlde tanden komt de Herfst wraak nemen omdat hij eerder is weggejaagd.
   Maar hoe zeg je dat in het Nederlands? De herfst kwam to settle the score. Alleen is dat geen Nederlands. Kwam de rekening vereffenen. De herfst had hier nog een appeltje te schillen.
   In het inmiddels erop nageslagen woordenboek wordt tot mijn verbazing het verband met wraak helemaal niet gelegd. Er staat: ‘With a vengeance: duchtig, van jewelste; dat het een aard heeft/had, in het kwadraat; en hoe!; overdreven. Als in ‘the wind blew with a vengeance’: de wind waaide er duchtig op los; en ‘work with a vengeance’: werken dat de stukken eraf vliegen.
   Is het dan gewoon een standaard uitdrukking waar we niets achter hoeven te zoeken?
   Merriam-Webster geeft Van Dale gelijk: ‘with a vengeance’. 1: with great force or vehemence undertook reform with a vengeance. 2: to an extreme or excessive degree the tourists are back—with a vengeance.
   Is het dan echt een idiomerie voor ‘duchtig’? Is het hele idee van een bloeddorstige strafexpeditie voor vergelding – waar ‘vengeance’ toch op wijst – dan helemaal verdwenen uit de Engelstalige hoofden? Is de uitdrukking geheel verclicheerd, geëmasculeerd?
   De zin bij Moss gaat zo door, na een dubbele punt: ‘after a warm and settled few weeks, a front swept in from the Atlantic, bringing cloud, murk and a constant drizzle.’ Het lijkt dus toch echt alsof het gebruikt wordt voor iets dat extra hard terugkeert of terugslaat.
   Niets is natuurlijk een idiomerie. Geen enkel woord wordt voor niets gebruikt. Al zijn er legio vertalers die dat wel schijnen te denken en die de beeldende kracht van woorden niet zien. Paul Claes bijvoorbeeld denkt dat alle woorden in Ulysses idiomen zijn. Waarmee niet verklaard is waarom Joyce dan eerder voor het ene dan het andere idioom kiest.
   Als Engelsen in de uitdrukking ‘with a vengeance’ het wraak-idee niet meer horen omdat het een versleten uitdrukking is geworden, wil dat nog niet zeggen dat het idee er niet in zit. Zeker voor de schrijver niet. Die immers soms moet nadenken over wat hij opschrijft.
   Volgende stap op weg naar vertaling: Linguee punt com. Die komen soms met onverwachte oplossingen uit alle hoeken en gaten van het internet. Ook geratificeerde Europees parlementsvertalingen, dus ze kunnen niet allemaal uit de duim gezogen zijn.
   Deze bijvoorbeeld:

      The latest fatal accident which occurred on 24 October in the Gotthard tunnel and killed 11 people has re-opened the issue of tunnel safety with a vengeance.

   Wat heel adequaat vertaald is op eur-lex.europa.eu als:

      Met het laatste dodelijk ongeval van 24 oktober in de St. Gotthard-tunnel, dat elf mensen het leven gekost heeft, wordt de veiligheid van tunnels weer een bijzonder actueel probleem.

   Maar waar ik hier weinig aan heb. Je zou ook kunnen denken aan: ‘weer hoog op de agenda staat’ of iets dergelijks. De meeste vertalers vertalen heel terecht de boodschap van de woorden, maar ik heb toch de indruk dat er (in het onderhavige geval althans) wat aan verloren zou gaan.
   Op Linguee kan ik kiezen uit: ‘zijn weer terug van weggeweest’, ‘onverminderd voortduurt’, ‘zuur opbreken’ ‘meedogenloos’, ‘revanche neemt’, ‘hard aanpakken’, ‘dat het een lieve lust is’ en zelfs ‘met een wraak’. Bijna allemaal prima Nederlands, in de zin ook van wat het Engels wil zeggen. ‘Revanche neemt’ is iets om te proberen.
   De uitdrukking laten staan is natuurlijk altijd een optie, zoals op skor.nl gebeurt:

      It is not the only work in recent years in which symbolism seems to have returned – with a vengeance.

   Wat wordt:

      ... een tijd, waarin de symboliek terug lijkt te keren – with a vengeance, zoals de Engelsen zeggen: met de vurigheid van een herrezen verslagene.

   Op skor.nl horen ze de wraak er duidelijk nog wel in. Het zou mooi zijn om er één-op-één een Nederlandse idiomerie tegenover te kunnen plaatsen, maar dat gaat niet lukken, denk ik.
   Misschien maak ik me druk om niets. (Wat iets anders is dan ‘ik maak ik me nergens druk om’.) En kan het gewoon zo:

      Na een aantal warme en rustige weken sloeg de herfst in Somerset hard terug: een Atlantisch front trok over het land met grijze, aanhoudende miezerregen uit een dik wolkendek.

_____
   Verwijzingen. Linguee is te bereiken hier. Over Paul Claes die overal idiomen ziet, zie onder andere een stuk van Onno Kosters in Filter 19:3, 2012, hier. Maar ook in ons stuk over waarom we een derde vertaling van Ulysses nodig hadden uit 2012, in de papieren Filter, gedigitaliseerd hier.