106 Vroege Joyce-vertalers

   De eerste Joyce-vertaling in Nederland was van Max Schuchart in 1962, Het portret van de jonge kunstenaar. Schuchart vertaalde eerder In de ban van de Ring, waarmee hij de Martinus-Nijhoffbrug won. Ik las dat boek (in het Engels) toen ik zeventien was achter elkaar uit, met de flinterdunne lp Hot Chocolate 20 Greatest Hits als soundtrack, en toen ik het uithad was de naald door het vinyl gesleten en leek het of ik achthonderd koppen warme chocolademelk door mijn strot gedwangvoederd had gekregen, zo kotsmisselijk was ik. Die eendimensionaliteit van dat boek, dat altijd maar zeggen dat ‘het kwaad’ overwint terwijl het nooit één overwinning boekt, sowieso dat achterlijke van ‘goed’ tegen ‘kwaad’ en dan ook nog dat de goeden altijd knap zijn en de kwaden lelijk... Dat is niet primitief, dat is gewoon het Kwaad zelf. Ik heb het boek nooit meer opgepakt. Maar altijd als ik een liedje van Hot Chocolate hoor – gelukkig niet al te vaak – denk ik er weer aan.
   Max Schuchart ging verder met bekende schrijvers vertalen (Salinger, Defoe, Wilde, Thomas, Rhys, Lawrence, Malamud, Rushdie) en ik herinner me zelfs zijn naam te hebben zien langsflitsen op de begin- of eindgeneriek van de magistrale Hamlet-verfilming van Grigori Kozintsev uit 1964, met Innokenti Smoktoenovski in de hoofdrol. Dan moet Schuchart ook als Pasternak-vertaler worden geboekstaafd want de film gebruikt zijn Hamlet-versie.
   De tweede Joyce-vertaling in Nederland, een buitengewoon slordige waarnaar de vertaler dertig jaar lang, zeven drukken breed, nooit meer heeft omgezien, was Dubliners van Rein Bloem uit 1968, dacht ik altijd.
   Dat dacht ik verkeerd. Want ik vond net een Dubliners-verhaal vertaald door – zegt het colofon – Edo en Rolf Loeber en uitgebracht een jaar eerder, in 1967. Dus de de tweede te zijn eer gaat naar die twee. (Vreemd is alleen dat het colofon van de Bloem-vertaling meldt dat het ‘copyright 1965’ is.)
   De bundel waarin de vertaling van ‘A Painful Case’ staat, heet Moderne Ierse verhalen en werd uitgebracht door Polak & Van Gennep – dezelfde uitgever die een jaar later dus heel Dubliners in de vertaling van Rein Bloem uitbracht. Er staan elf verhalen in van elf schrijvers, van Joyce tot Stephens en van Behan tot Beckett – maar ook een verhaal van Flann O’Brien, ook de eerste vertaling in het Nederlands.
   Edo en Rolf Loeber ben ik verder nooit tegengekomen als vertalers van iets. Enig internetgeklik leerde mij dat het waarschijnlijk gaat om vader en zoon Loeber, vader Edward Gerhard, genaamd Edo, geboren in 1902 en gestorven in 1988. Hij was papiergroothandelaar te Amsterdam, reisde voor de papierexport de wereld rond, leerde tien talen en maakte met die kennis een meertalig woordenboek voor papierhistorici. Hij werd ‘the undisputed authority on moulds’ en legde een grote papiercollectie aan, de Collectie Loeber die inmiddels deel uitmaakt van het Archief van de Stichting Papiergeschiedenis Nederland. Misschien is senior ook dezelfde Edo Loeber die het intrigerende Hadsji de eend heeft geschreven, geïllustreerd door Joan MacNeill en uitgegeven door Van Goor in 1968.
   Zijn zoon Rolf (een van de vier – hij had ook een eerder geboren broer Edo, maar die is niet ouder dan een maand geworden) werd geboren in 1942 in Hilversum, studeerde klinische psychologie in Amsterdam, en vertrok in 1969 naar Canada. In Pittsburgh in de VS werd hij professor en specialiseerde zich in jeugdcriminaliteit. In 2008 werd hij lid van de Royal Irish Academy en in 2017 overleed hij.
   Nooit meer iets anders vertaald.
   Complete beunhazen in Vertalië!
   Maar goed, dat zijn we allemaal. Alle vertalers beginnen als amateuristische beunhazen en doen daarna al dan niet de broodnodige ervaring op om uiteindelijk te eindigen als professionele beunhazen. Alleen hebben de Loebers het dus na het eerste stadium van beunhazerij heel snel voor gezien gehouden.
   ‘Een tragisch geval’ heet hun vertaling van ‘A Painful Case’. Maar daarover de volgende blog meer.

_____
   Verwijzingen. Over Schuchart schreef Cees Koster een stuk in het Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 2007, online hier, en in Filter over Schucharts herziene vertaling van In de ban van de Ring, online hier. Rolf Loeber heeft een Engelse en een Nederlandse wikipagina. Voor zijn vader Edo zie onder andere hier en hier. Voor de slordigheid van Rein Bloem, zie Erik Bindervoet and Robbert-Jan Henkes, ‘Dublinezen, or: the Dutch Dubliners’, in Jolanta Wawrzycka & Erika Mihálycsa (eds.), Retranslating Joyce for the 21st Century, European Joyce Studies 30, Brill Rodopi, 2020, p. 271-284.