167 Het verhaal van de overgestoken haas

   Het versje is geen wereldliteratuur. Er ligt een moralistische zweem over. Een haas die eenden beveelt hem een boottochtje op hun rug te laten maken en dan de kous op zijn kop krijgt als de eenden hun natuur volgen en naar kikkers happen.
   Eten eenden eigenlijk wel kikkers?
   In dierenfabels zijn wel veel geneigd te vergeven. Pratende vlooien, konijnen die op de maan spelen, sigaren rokende krokodillen met een hoed en wandelstok. Moet allemaal kunnen.
   Maar de natuurlijke orde der natuurlijke dingen moet geen geweld worden aangedaan. Het moet wel kloppen in de logica van de fantasiewereld.
   En kikker-etende eenden horen daar niet bij.
   Dat is een stap te ver. Dan kun je de haas net zo goed onder water kunnen laten ademen. En in een koets verder laten rijden, getrokken door waspeentjes. Dan krijg je een heel ander verhaal. Een tekenfilm misschien wel.
   Ondanks dit dubieuze detail en de ‘eigen schuld dikke bult’-achtige moraal, heeft het versje wel een vorm die zich leent tot iets scherps.
   Het gaat om de twee uitroepen van de even regels: Laat me varen! of Zet me over! en daarop, vrijwel hetzelfde enkele woord Hellepie!
   Prákatíétje! Pámagíétje!
   Zwak is dat er tientallen werkwoorden in dezelfde gebiedende wijs meervoud hadden kunnen staan die met een p beginnen, gevolgd door minstens één a-klank en eindigend op -ietje. Hou op! of Wacht! bijvoorbeeld. Prikratietje! Pomagietje! Het is dus geen bijzonder rijm.
   De twee woorden moeten in vertaling ofwel rijmen van klank ofwel rijmen van inhoud. En in elk geval hetzelfde lopen.
   Is er nog een grap met de dubbele betekenis van het woord gevaren te bedenken?
   De haas is door veel gevaren gevaren.
   Hm. Ik zie het zo snel niet.
   Ik maak er voorlopig dit van:

– Eendjes, eendjes, zegt de haas:
Ik wil over!
– Eendjes, eendjes, roept de haas:
Ik ga onder!

   Nog gewaterspiegelder dan in het Russisch... Titel: Hoe de eendjes de haas overzetten.

   In mijn inbox vond ik twee vertalingen. Hoe eenden een haasje lieten varen heet de eerste:

ik wil zo graag eens bootje varen
verzuchtte haasje op een dag
het is hem niet zo wel gevaren
omdat eend een hapje zag

   Regel één is zonder meer heel goed, met de mooie precieze kinderformulering ‘bootje varen’ en de verzuchting ‘ik wil zo graag eens’.
   Regel drie had een alternatief: ‘dat liep niet af zonder gevaren’, maar dat is eigenlijk een vreemde constatering, iets is zonder gevaren, of niet zonder gevaren en dan loopt het slecht af, in plaats van ‘niet zonder gevaren’.
   De vertaling vertelt de tekeningen na. Je kunt het zo volgen. Dat is de kracht ervan en tegelijkertijd de zwakte. Erg bijzonder is het gedichtje niet in het Nederlands, minder in elk geval dat het Russisch met zijn twee eenwoordige uitroepen in regel twee en vier.
   Dat geldt ook voor de tweede vertaling, getiteld Hoe twee eenden een haas op een ritje trakteerden.

Een haasje sprak twee eenden aan:
Mag ik op jullie rug gaan staan?
Maar kikkers maken eenden dwaas
En kopje-onder ging de haas!

   Regel vier is een hele mooi (op het uitroepteken na). Maar regel drie zit zo propvol informatie dat ik de draad kwijtraak. Maar ja, ik ben dan ook een grote mens. Volgens mij hoef je niet uit te leggen waarom de haas te water raakt. Dat zie je wel.
   Het blijft een keuze: maak je een gedichtje dat als autonoom kunstwerk kan blijven staan, of maak je er een waarvoor de illustratie onontbeerlijk is. Als letterknecht neig ik naar het eerste, maar voor de lezers van het plaatjesboek is het tweede vaak veel leuker en spannender.

   Na 1937 werd de Russische tekst aangepast, joost mag weten waarom. De tekst waarop de Nederlandse, Engelse en Franse vertaler zich gebaseerd hebben luidt als volgt:

Покатайте, тёти утки!
Плыли, плыли, две минутки…
А на третьей – караул! –
Заяц чуть не утонул!

   Dat is verletterlijkt zoiets als: ‘Laat me varen, mevrouwen (tantes) eend! Ze zwommen, zwommen, twee minuutjes, En op het derde – hellepie! – Het haasje verdrinkt net niet!
   Voor onze tekst kunnen we de andere vertalingen achterwege laten.
   Waar de Duitse vertaler, Johann Warkentin, zich in Wie die Enten Hasen trugen op gebaseerd heeft, is onduidelijk. Het meeste nog op Wilhelm Busch, lijkt het:

“Schnattertanten, nehmt mich mit!”
Und schon schwimmen sie zu dritt...
Daß sie dann nach Fröschen jagen,
Kann der Hase schlecht vertragen.

   Volgende. Nummer drie. Упрямые козлы. Oeprjámyé kazly. Koppige bokken.

На мосту два козла
Стукнулись рогами
И упали два козла
В речку вверх ногами.

   Dat wil zeggen. Op de brug twee bokken Stoten met hun horens. En vallen twee bokken In de rivier met hun poten omhoog (of ondersteboven).

   Gescandeerd. Ná mastóé dva kazlá Stóéknoelíés ragámi. Í oepáli dvá kazlá V réétsjkoe vvérch nagámi. Rijmschema abab.