273 Ga uit en stop de vooruitgang!
Sterker nog, een raadsel dat ik kan oplossen.
De achtergrond is de volgende.
Kazimir Malevitsj verzamelde in zijn instituut Ginchoek (Leningrads staatsinstituut voor schilderkunstige cultuur) allerlei uit het juiste compromisloze revolutionair-kunstzinnige hout gesneden jongelingen. De dichter Vvedenski was er een van, die zich aan het instituut bezighield met een laboratoriumstudie naar de transrationele klankistische of zaoem-poëzie. Hij ontmoette er in 1926 Charms met wie hij de Oberioe-vereniging voor Reële Kunst oprichtte – en later voor de tijdschriften Sijsje en Egel kindergedichten ging schrijven. Met Malevitsj kon Charms goed opschieten. Charms en Malevitsj staan vereeuwigd op een versie van Het laatste avondmaal uit 1928 van de schilder Pavel Filonov, Malevitsj naast de Christus en Charms (met zijn pet als stralenkrans) uiterst rechts met een papiertje (of waarschijnlijker boek) waarop staat: ‘Geschenk voor jonge huisvrouwen’, de titel van de vuistdikke huishoudgids van Elena Molochovets uit 1861, door iedereen gekend.
Waarom de vooruitgang stoppen? Velen hebben zich het hoofd gebroken over deze nogal cryptische tekst, die niet zo eenvoudig te rijmen lijkt met de vernieuwingsdrang waar beide kunstenaars blijk van gaven. Waarop doelde Malevitsj, op vernieuwingen in de kunst, op maatschappelijke veranderingen, op technische vooruitgang? (624-625)
Het is een wezenskenmerk van de vooruitgang dat die zich niet laat tegenhouden. Anders was het geen vooruitgang maar stilstand of achteruitgang, en omdat de tijd zich immer vooruit beweegt, is dat ten enen male onmogelijk. Is de grap.
Een grap die ik zelf ook wel eens heb gemaakt. Kapitein Iglo bijvoorbeeld gaat naar Afrika om daar de vooruitgang te stoppen nog voordat hij begonnen is, de stamboom af te zagen voordat hij zich vertakt. En als stilstand achteruitgang is, is vooruitgang de tredmolen waaraan geen ontsnappen mogelijk is.
Mij is het in één oogopslag duidelijk dat hier gerefereerd aan diezelfde onmogelijkheid, en ook dat het thema waarschijnlijk is opgekomen tijdens een van de gesprekken tussen Malevitsj en Charms, en dat ze er allebei hartelijk om hebben moeten lachen. ‘De vooruitgang tegenhouden!’ Hou liever de tijd tegen!
Het is dan ook mooi dat Malevitsj Charms zo’n heroïsche en onmogelijk te volvoeren opdracht toevertrouwt. Ja, toen waren er nog mensen die reëel waren en het onmogelijke eisten. Niet dat het goed met ze afliep, maar dat is een ander verhaal.
Zo serieus was die opdracht dus niet van Malevitsj.
Ook Malevitsj lachte wel eens!
Ook Charms liet zich wel eens een grapje ontvallen!
Maar de oplossing van dit raadsel zadelt mij op met een ander. En dat is: als je zelfs dát niet ziet, hoeveel moet je dan wel niet ontgaan in de verhalen en gedichten van Charms zelf?
En in het verlengde daarvan: waarom zou je mensen zonder humor schrijvers laten vertalen met?
Verwijzingen. Daniil Charms, Werken, samengesteld en van commentaar voorzien (en grotendeels vertaald ook) door Yolanda Bloemen, Van Oorschot, 2019. In het Russisch schreef Malevitsj: Идите и останавливайте прогресс. Meer over de overeenkomsten en raakvlakken tussen Charms en Malevitsj, zie bijvoorbeeld hier (dat is, want de link werkt niet in blogspot, www.k-malevich.ru/library/buksha-malevich33).De Wijdlopige, brede en waarachtige beschrijving van de ongelukkige reizen van het schip de Visstick en haar gezagvoerder Kapitein Iglo werd opgetekend door Erik Bindervoet, Robbert-Jan Henkes en Frans Bakker, van illustraties voorzien door René Windig en Eddie de Jong en uitgegeven door De Harmonie in het jaar onzes Heren 1995. De illustraties in dit deze hier blog zijn afkomstig uit Begegnungen mit Daniil Charms, tentoonstellingscatalogus, LS Nijmegen NL, 2017. Een doorlopend bijgewerkt cumulatief register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 241, hier. Hieronder de titelpagina van de uitgave van 1901 van ‘de Molochovets’, zoals er meestal naar verwezen wordt.
Reacties
Een reactie posten