321 Blok en De twaalf

*

   Bloks 336-regelige poëem De twaalf uit januari 1918 is met recht klassiek. Het hoort met Poesjkins Jevgeni Onegin tot de eenzame top der topstukken van de Russische langere gedichten. Huiveringwekkend gruwelijk roept het de dagen van de Revolutie op. Het is tegelijkertijd bijzonder onduidelijk, schimmig zelfs, wat een eventuele moraal betreft. Een twaalftal bewapende revolutionairen schuimt de stad af, in de nachtelijke barre kou en gierende sneeuwstorm. Brandschattend, plunderend en moordend. Vol revolutionair elan, dat wel. Zij hebben de macht nu en dat zullen ze laten weten. Hun geweld is voor de goede zaak. Vrijheid, recht. De laatsten zullen de eersten zijn. De verworpenen der aarde zijn opgestaan. Zo trekken ze verder. En aan hun hoofd verschijnt – Jezus Christus.

*

   Groot was de verontwaardiging van zijn literaire vrienden toen Aleksandr Blok verklaarde achter de bolsjewieken te staan na de coup van oktober 1917. Nog groter werd hun verontwaardiging toen Blok zijn gedicht De twaalf publiceerde waarin hij een zootje revolutionair gezind ongeregeld notabene zijn zegen leek te geven door ze roodvaandelig te laten aanvoeren door de Mensenzoon.
   Het gedicht weerstaat iedere enkelvoudige interpretatie. Daarom is het ook zo’n machtig gedicht. Blok was een ziener en een hoorder. Hij hoorde het gerommel van de revolutie letterlijk in de lucht. Hij geloofde dat het elan van de omwenetling een nieuwe tijd zou inluiden, maar kort na de publicatie van het gedicht zag hij in dat zoiets niet meer zou gebeuren. In zijn resterende tijd op aarde, in Petrograd, schreef hij alleen nog maar rapporten. De twaalf kan dan ook beschouwd worden als zijn zwanenzang.
   Het gedicht is pas twee keer eerder in het Nederlands vertaald. Eén keer in 1923 door Maud Kok, een vertaling die bijna onvindbaar is en geheel vergeten. In Nederland moesten we het tot nu toe doen met de standaard veelgeprezen maar weinig gelezen vertaling van Paul Rodenko uit 1947. Nu is er dan een nieuwe, verse, doortrokken van revolutionair elan en gesteld in door Blok zo op prijs gestelde gewone woorden, woorden van de straat, zonder blad voor de mond. Recht zo die gaat! Proletariaat!

*

   ‘Als er een vlag flappert in de wind (in de regen of in de sneeuw en vooral in de duistere nacht) dan stel ik me daaronder een reusachtig iemand voor die er op een op andere manier verband mee houdt (hem niet vasthoudt, niet mee zwaait, maar hoe – kan ik niet verwoorden)...’
   ‘Het was op zo’n winteravond, dat ik een lichtvlek zag, die groter werd, reusachtig groot. Ik werd erdoor geroerd en aangetrokken. Achter die die enorme vlek kreeg ik het idee over De twaalf en Christus...’

*

   Op 4 januari 1918 ontmoet Blok de revolutionaire boerendichter en latere imaginist Sergej Jesenin. Vanwege Jesenins Oudgelovige boerenachtergrond luisterde Blok met extra aandacht naar hem. Jesenin: ‘de intelligentsia is als een vogeltje in een kooi, bang voor de grote hand die hem eruit wil halen om te laten vliegen’.
   Op 6 januari blijkt dat de bolsjewieken de Grondwetgevende Vergadering hadden ontbonden. In zijn dagboek schrijft Blok: ‘Ze hebben de meeste kranten geconfisqueerd bij de dikke mevrouw op de hoek die ze verkocht’.
   Op 8 januari 1918 schreef Blok zijn eerste, even trieste als strijdbare, even moedige als wanhopige regels van De twaalf, ‘Met m’n messie houw ik / Houw-houw-houw’, waarna hij in één dag het hele gedicht tot en met het achtste deel schreef, 258 regels. Op 27 januari voltooide hij in één ruk de rest.

*

   De episode met de onheilspellende regels, in compositorisch opzicht de spil van het gedicht, is sectie acht van de twaalf secties van De twaalf, zijnde Petja’s klacht over het leven en zijn zojuist door de marauderende roodgardisten doodgeschoten ex-geliefde Katja.

Ach, onafzienbare ellende!
      Diepdoffe narigheid,
            Klote!

      En m’n leven sjouw ik
      Sjouw-sjouw-sjouw

      Op m’n koppie krauw ik
      Krauw-krauw-krauw

      En m’n pitjes knauw ik
      Knauw-knauw-knauw

      Met m’n messie houw ik
      Houw-houw-houw

Vlieg op, bourgeois, vlieg met de vinken!
      Bloed wil ik drinken en dan wil ik klinken
      Op m’n mokkel, de warme, de koude
            De zwartgewenkbrauwde...

      Heer, ontferm u over haar ziel...

            Narigheid!

   De twee eerdere vertalingen van De twaalf zijn die van Maud Kok uit 1923 – alleen tweemaal in een krant verschenen – en de in 1947 apart in boekvorm door Van Oorschot uitgegeven en nog steeds geprezen vertaling van Paul Rodenko – maar wie kent hem nog? Daarom laat ik hun vertalingen van deze episode hieronder volgen, eerst die van Maud Kok. (Maud Kok, de vrouw van Nico Rost – ze bevonden zich met hun pasgeboren dochter Molletje in 1922-23 in de culturele wereldhoofdstad Berlijn.)

VIII.

Ach het bitter, bittre leed!
Liefdesleed,
Dood’lijk leed!

O, ik zal de tijd verdrijven,
Tijd verdrijven,
’k Zal niet blijven, Zal niet blijven...

Burgers, ’k heb wat in den zin!
Om mijn schatje
Om mijn Katjka,
Sla ik jullie schedels in!

God zij hare ziel genadig
Armzalig!

   Daar zijn de klankherhalingen zowat allemaal geschrapt, en wordt het wereldleed dat Petja voelt, het zich over de hele aardol uitstrekkende zelfmedelijden, wel erg romantisch verkleind tot ‘liefdesleed’ – wat het helemaal niet is, of althans maar zeer gedeeltelijk. Bij alle ellende komt de dood van Katja er ook nog eens bij, dat is het meer.
Paul Rodenko deed het in 1947 zo:

VIII

O bitter, bitter lot!
      Trieste, dodelijke
      Triestigheid!

Mijn leven sjouw ik
Voort ja voort...

Mijn kruintje krauw ik
Jaar na jaar...

Mijn pitjes kauw ik
Door ja door...

Mijn mesje hou ik
Klaar ja klaar!...

Stuift weg, boerzjoeis, naar links en rechts als mussen!
      Bloed — daar lust ’t mij naar,
Voor ’n lieve snoet,
Voor ’n donker ogenpaar...

Wees hare ziel genadig, Heer...

      — Verrek!

   Jammer ook hier dat het rijm in de incantatie geen vierslag is, maar verschillende rijmuitgangen heeft, -oor(t) en -aar. De enigszins ouderwetse en verstilde manier van zeggen, daar leest een lezer overheen, want dat zeiden ze (misschien) toen echt zo. (Verouderd is niet altijd meteen een diskwalificatie, onecht taalgebruik wel.)
_____

Verwijzingen. De twaalf, gevolgd door De intocht van Christus in Petrograd werd uitgegeven door Vleugels en is te bestellen hier. De tekening is van Joeri Annenkov behorende bij de besproken episode 8, uit de eerste editie van Dvenadsat’ in 1918. De afbeelding van de vertaling van Maud Kok is overgenomen uit De Tribune 220, Orgaan van de Communistische Partij in Nederland, afdeeling van de Derde Internationale te Moskou, Revolutionair Volksblad, van zaterdag 23 juni 1923, p. 2-3 en is via delpher.nl te bereiken, en wel hier. Een curieuze diafilm uit 1967 over Blok en Dvenadstat’ is hier te zien. Een recensie van de Vleugels-uitgave is te vinden op tzum, hier. Een doorlopend bijgewerkt cumulatief register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 241, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Su...
Meer lezen

443 Schroef je vaders hoofd niet af

Afbeelding
   Intensieve analyse van de tien Struwwelpeter -verhalen leerde mij dat de leukste en beste de volgende elementen bevatten:    1 Strakke rijmen, strakke ritmes, de eindrijmen met de belangrijkste woorden, grappige formuleringen, geen of nauwelijks vulsels etc. – enfin, de gebruikelijke eisen die je aan kindergedichten mag stellen.    2 Ze liepen allemaal slecht af.    3 Ze bestonden allemaal uit actie! actie! actie! Tussentijdse moraal, geheven vingertjes, mooischrijverij of leukdoenerij waren uit den boze.    4 De verhalen met dialoog staken erbovenuit. Hoe meer er gesproken werd, hoe leuker ze waren – dat werkt bij het voorlezen het beste, en de volwassenen worden er nog vreselijker van (ik denk hierbij aan het verhaal van Wesley Wiebelkont).    5 Het moest niet al te afschrikwekkend waarheidsgetrouw zijn – een zekere (grote) mate van flauwekul was belangrijk: griezelig, maar ook duidelij...
Meer lezen

446 De Geschiedenis van den wreeden Jan

Afbeelding
   Negen echte vertalingen die zich als vertalingen afficheren van Die Geschichte vom bösen Friederich heb ik voor me. De eerste is die van Willem Paulus Razoux (1818-1871), Commies bij de Posterijen te Schiedam, uit 1848. Razoux – De Geschiedenis van den wreeden Jan De wreede Jan, – de wreede Jan, Dat was een regte dolleman. – Ving hij een’ vlieg, die slechte guit, Dan trok hij haar de vleugels uit; Zijn speelgoed sloeg hij kort en klein; Geen’ kat kon veilig bij hem zijn; En hoort eens aan, hoe stout was Jan! Hij sloeg zijn’ lieve zus Marian. Bij zek’re pomp stond eens een hond, Die water slurpte met zijn’ mond; Daar kwam de wreede Jan weêraan, Om met zijn zweep Fidel te slaan. Die arme hond, die jankte zeer, Maar Jan, die sloeg hem telkens meer, En schopte ’t beest wel twintig keer. Hap! – greep hij Jantjen’s kleinen voet, En beet er in tot op het bloed; Jan gilde ’t uit van pijn en schrik, En schreide bêi zijn’ oogen dik. Toen lag men Jan in...
Meer lezen

444 Blijf weg van potten met geblaf

Afbeelding
   Hier moest ik me voornamelijk afgreageren op de eindeloze rij Nederlandse Struwwelpeter -vertalingen en Struwwelpeter -imitaties die zich na een gesplitste vorm van werkwoorden als afblijven , afhouden , afmaken , afpakken niet konden weerhouden om een flinke stevige pijnlijke straf uit de kast te halen: Sinterklaas zei: “tot je straf Gaat er nooit de inkt meer af. Maar, opdat gij ’t wel onthoudt, Neem ik u nog, tot uw straf, Al uw’ mooije speelgoed af.” Caro denkt: een goede straf! Smult en likt de borden af.    In De duimzuiger , hoewel er in het origineel, Die Geschichte vom Daumenlutscher , in het geheel geen sprake van enige straf is, oefent het woord op de vertalers ook een welhaast magische aantrekkingkracht uit: En knipt u met zijn schaar, Reinier! Tot uwe welverdiende straf, Van elke hand het duimpjen af.’ ’t Was met “duimpje-zuig” gedaan. Want hij knipte, welk een straf! Willems beide duimen af! En mama die even uitging ...
Meer lezen

447 De geschiedenis van Hein de Dierenkweller

Afbeelding
   Agatha was het pseudoniem van de zeer productieve kinderboekenschrijfster en -vertaalster Reinoudina de Goeje (1833-1893). (Ze vertaalde bijvoorbeeld ook het klassieke nursery rhyme-verhaal Moeder Hubbard en haar Hondje , zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier .) Zo productief was Reintje dat haar vertaling van Der Struwwelpeter in de lijst met vertaalde werken op Wikipedia niet eens genoemd wordt, noch op de auteurspagina van de dbnl, noch in haar lemma in het vrouwenlexicon van de knaw. Maar wel, gelukkig, in het door Bea Ros geschreven hoofdstuk over haar in het Lexicon van de jeugdliteratuur . De uitgave, getiteld Domme kinderen , uitgekomen in haar overlijdensjaar 1893, is een zeldzaamheid. Het internet meldt dat hij alleen in de bibliotheek van Middelburg kan worden ingezien. Wat Leonard de Vries kennelijk gedaan heeft, want hij drukt er vier af in zijn Prentenboek van Tante Pau uit 1974. Agatha – Hein de Dierenkw...
Meer lezen

448 Wreede Piet

Afbeelding
   F.H. (Frits) van Leent, 1830-1912, schrijver van een slordige 185 kinderboeken, en vertaler-bewerker van klassiekers als Moeder Hubbard en haar Hondje (net als Agatha, zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier ), De Geschiedenis van Robinson Crusoë , Reisavonturen van Gulliver , Uit het leven van Oom Tom , sprookjes als Roodkapje en verhalen over Reinaert de Vos en Ali Baba .     Piet de Smeerpoes vertaalde hij twee keer, een keer meestal korter dan het origineel (in dit geval niet) en een keer ongeveer gelijkop lopend met het origineel. Het is mogelijk dat de langere versie niet van Van Leent is, maar van een ander; in elk geval heb ik er maar drie gedichten uit gevonden, De geschiedenis van Koen, die op zijn duimpje zoog , Ongehoorzaam Paulientje en De geschiedenis van den vliegenden Robert . Nader onderzoek is geboden.    Hier dus een gedicht uit de kortere versies met dien verstande dat dit g...
Meer lezen

445 Frederik de wrederik gecloseread

Afbeelding
    Die Geschichte vom bösen Friederich heet het tweede gedicht in Der Struwwelpeter van Heinrich Hofmann uit 1845, tenminste als we de volgorde en de samenstelling van de eerste edities buiten beschouwing laten. Maar waarom zouden we die buiten beschouwing laten? Heb ik wat te verbergen soms? De publicatiegeschiedenis van Lustige Geschichte und drollige Bilder für Kinder van 3—6 Jahren , zoals het boek in de eerste incarnaties nog heette, is tamelijk chaotisch. Verhalen werden toegevoegd, er werd hier en daar wat bijgeschreven, en de illustraties bleven ook niet van meet af aan hetzelfde.    In de eerste drie, zovoort vergrepene drukken van de Lustige Geschichte und drollige Bilder opende het vette wrede verhaal over het onhandelbare adhd-patiëntje het toen nog zes verhalen tellende prentenboek. De iconische warkop Struwwelpeter, het voormalige warhaar- en nagelventje, besloot de reis door de rebellenclub.    Die biologerende figuur za...
Meer lezen

449 De ruwe Hein

Afbeelding
   Suze Andriessen (1850-1924) was in haar tijd, zegt Wikipedia , een populair en zelfs voortuitstrevend schrijfster van jeugdliteratuur. In 1897 verscheen haar vertaling van Der Struwwwelpeter onder de curieuze titel De Hedendaagsche Piet de Smeerpoets en ook onder haar eigen naam, want er staat door Suze Andriessen onder, zonder vermelding van enige Heinrich of Hoffmann. Dan zou je inderdaad een heel nieuwe insteek verwachten op het vijftig jaar oude boek, met vreselijke ongelukken met nieuwlichterijen en de modernste snufjes als stoomtrams, elektriciteit en gaslantaarns, maar nee, het is een gewone, her en der zelfs getrouwe vertaling van de Struwwelpeter . Het enige moderne dat ik eraan kan ontdekken, is dat de zwavelstokjes ( das Feuerzeug ) lucifers zijn geworden. Suze Andriessen – De ruwe Hein Een nare jongen was die Hein! Hij zat vol booze streken, Geen vliegje liet hij zelfs met rust, En dat’s een leelijk teeken. De stoelen danste hij kapot, Poes wier...
Meer lezen

442 Van Struwwelpeter naar Ragbolrinus

Afbeelding
   Verstechnisch zijn de Struwwelpeter -gedichten van Heinrich Hoffmann niet heel geweldig. Ze wemelen van de klungelige gezegdheden (expres of niet), van de enjambementen, van vulsels, overbodigheden en van soms leuk (ironisch) maar soms ook vervelend (serieus) gemoraliseer. Maar tegelijkertijd staan er ook een groot aantal memorabele regels in (ook en soms juist klunzige) en zijn de verhalen in al hun achteloze gruwel, hun hilarische onrechtvaardigheid en hun noodlottige tragiek niet stuk te krijgen. De tekeningen erbij doen het hem ook, vooral zijn eerste tekeningen, die nog houteriger zijn dan de tekeningen die hij na tien jaar maakte om de oude te vervangen.    De eerste, anonieme Russische vertaling vertoont veel overeenkomsten met de eerste Nederlandse vertaling van W.P. Razoux. Ze kwamen allebei in 1848 uit, drie jaar na het Duitse origineel en ze werden allebei zo populair dat er aan de naamgeving van de titelheld daarna niet meer getornd kon wo...
Meer lezen

450 De geschiedenis van Klaas de plaaggeest

Afbeelding
   Over Oom Gus is niets bekend behalve dat hij dit prentenboek vertaalde, dat werd geïllustreerd door Cornelis (Cees) Spoor (1867-1928), kunstschilder, later vooral van kinderportretten. Zou Spoor het zelf hebben vertaald? Oom Gus – De geschiedenis van Klaas de plaaggeest Die Klaas, die Klaas, Dat was een plagersbaas! Hij maakte thuis de vliegjes buit En trok hen wreed de vleugels uit, Sloeg stoelen stuk en vogels dood En gooide poesje in de sloot. En denk eens, hoe ’n plaag hij was: Hij sloeg z’n zusje! Is ’t niet kras? Eens vond hij bij een sloot een’ hond, Die kalmpjes daar te drinken stond. Klaas kon het beest niet laten staan En sloop zacht op den hond toen aan, Dien hij op eens een stokslag gaf En meer daarna – ondanks ’t geblaf – ! Het arme beest, het sarren moe, Vloog eensklaps op Klaas’ beenen toe En beet, dat Klaasje brult van pijn! Dan moest hij maar geen plaaggeest zijn! De hond sprong snel over een hek En droeg Klaas’ stok weg in de...
Meer lezen