321 Blok en De twaalf

*

   Bloks 336-regelige poëem De twaalf uit januari 1918 is met recht klassiek. Het hoort met Poesjkins Jevgeni Onegin tot de eenzame top der topstukken van de Russische langere gedichten. Huiveringwekkend gruwelijk roept het de dagen van de Revolutie op. Het is tegelijkertijd bijzonder onduidelijk, schimmig zelfs, wat een eventuele moraal betreft. Een twaalftal bewapende revolutionairen schuimt de stad af, in de nachtelijke barre kou en gierende sneeuwstorm. Brandschattend, plunderend en moordend. Vol revolutionair elan, dat wel. Zij hebben de macht nu en dat zullen ze laten weten. Hun geweld is voor de goede zaak. Vrijheid, recht. De laatsten zullen de eersten zijn. De verworpenen der aarde zijn opgestaan. Zo trekken ze verder. En aan hun hoofd verschijnt – Jezus Christus.

*

   Groot was de verontwaardiging van zijn literaire vrienden toen Aleksandr Blok verklaarde achter de bolsjewieken te staan na de coup van oktober 1917. Nog groter werd hun verontwaardiging toen Blok zijn gedicht De twaalf publiceerde waarin hij een zootje revolutionair gezind ongeregeld notabene zijn zegen leek te geven door ze roodvaandelig te laten aanvoeren door de Mensenzoon.
   Het gedicht weerstaat iedere enkelvoudige interpretatie. Daarom is het ook zo’n machtig gedicht. Blok was een ziener en een hoorder. Hij hoorde het gerommel van de revolutie letterlijk in de lucht. Hij geloofde dat het elan van de omwenetling een nieuwe tijd zou inluiden, maar kort na de publicatie van het gedicht zag hij in dat zoiets niet meer zou gebeuren. In zijn resterende tijd op aarde, in Petrograd, schreef hij alleen nog maar rapporten. De twaalf kan dan ook beschouwd worden als zijn zwanenzang.
   Het gedicht is pas twee keer eerder in het Nederlands vertaald. Eén keer in 1923 door Maud Kok, een vertaling die bijna onvindbaar is en geheel vergeten. In Nederland moesten we het tot nu toe doen met de standaard veelgeprezen maar weinig gelezen vertaling van Paul Rodenko uit 1947. Nu is er dan een nieuwe, verse, doortrokken van revolutionair elan en gesteld in door Blok zo op prijs gestelde gewone woorden, woorden van de straat, zonder blad voor de mond. Recht zo die gaat! Proletariaat!

*

   ‘Als er een vlag flappert in de wind (in de regen of in de sneeuw en vooral in de duistere nacht) dan stel ik me daaronder een reusachtig iemand voor die er op een op andere manier verband mee houdt (hem niet vasthoudt, niet mee zwaait, maar hoe – kan ik niet verwoorden)...’
   ‘Het was op zo’n winteravond, dat ik een lichtvlek zag, die groter werd, reusachtig groot. Ik werd erdoor geroerd en aangetrokken. Achter die die enorme vlek kreeg ik het idee over De twaalf en Christus...’

*

   Op 4 januari 1918 ontmoet Blok de revolutionaire boerendichter en latere imaginist Sergej Jesenin. Vanwege Jesenins Oudgelovige boerenachtergrond luisterde Blok met extra aandacht naar hem. Jesenin: ‘de intelligentsia is als een vogeltje in een kooi, bang voor de grote hand die hem eruit wil halen om te laten vliegen’.
   Op 6 januari blijkt dat de bolsjewieken de Grondwetgevende Vergadering hadden ontbonden. In zijn dagboek schrijft Blok: ‘Ze hebben de meeste kranten geconfisqueerd bij de dikke mevrouw op de hoek die ze verkocht’.
   Op 8 januari 1918 schreef Blok zijn eerste, even trieste als strijdbare, even moedige als wanhopige regels van De twaalf, ‘Met m’n messie houw ik / Houw-houw-houw’, waarna hij in één dag het hele gedicht tot en met het achtste deel schreef, 258 regels. Op 27 januari voltooide hij in één ruk de rest.

*

   De episode met de onheilspellende regels, in compositorisch opzicht de spil van het gedicht, is sectie acht van de twaalf secties van De twaalf, zijnde Petja’s klacht over het leven en zijn zojuist door de marauderende roodgardisten doodgeschoten ex-geliefde Katja.

Ach, onafzienbare ellende!
      Diepdoffe narigheid,
            Klote!

      En m’n leven sjouw ik
      Sjouw-sjouw-sjouw

      Op m’n koppie krauw ik
      Krauw-krauw-krauw

      En m’n pitjes knauw ik
      Knauw-knauw-knauw

      Met m’n messie houw ik
      Houw-houw-houw

Vlieg op, bourgeois, vlieg met de vinken!
      Bloed wil ik drinken en dan wil ik klinken
      Op m’n mokkel, de warme, de koude
            De zwartgewenkbrauwde...

      Heer, ontferm u over haar ziel...

            Narigheid!

   De twee eerdere vertalingen van De twaalf zijn die van Maud Kok uit 1923 – alleen tweemaal in een krant verschenen – en de in 1947 apart in boekvorm door Van Oorschot uitgegeven en nog steeds geprezen vertaling van Paul Rodenko – maar wie kent hem nog? Daarom laat ik hun vertalingen van deze episode hieronder volgen, eerst die van Maud Kok. (Maud Kok, de vrouw van Nico Rost – ze bevonden zich met hun pasgeboren dochter Molletje in 1922-23 in de culturele wereldhoofdstad Berlijn.)

VIII.

Ach het bitter, bittre leed!
Liefdesleed,
Dood’lijk leed!

O, ik zal de tijd verdrijven,
Tijd verdrijven,
’k Zal niet blijven, Zal niet blijven...

Burgers, ’k heb wat in den zin!
Om mijn schatje
Om mijn Katjka,
Sla ik jullie schedels in!

God zij hare ziel genadig
Armzalig!

   Daar zijn de klankherhalingen zowat allemaal geschrapt, en wordt het wereldleed dat Petja voelt, het zich over de hele aardol uitstrekkende zelfmedelijden, wel erg romantisch verkleind tot ‘liefdesleed’ – wat het helemaal niet is, of althans maar zeer gedeeltelijk. Bij alle ellende komt de dood van Katja er ook nog eens bij, dat is het meer.
Paul Rodenko deed het in 1947 zo:

VIII

O bitter, bitter lot!
      Trieste, dodelijke
      Triestigheid!

Mijn leven sjouw ik
Voort ja voort...

Mijn kruintje krauw ik
Jaar na jaar...

Mijn pitjes kauw ik
Door ja door...

Mijn mesje hou ik
Klaar ja klaar!...

Stuift weg, boerzjoeis, naar links en rechts als mussen!
      Bloed — daar lust ’t mij naar,
Voor ’n lieve snoet,
Voor ’n donker ogenpaar...

Wees hare ziel genadig, Heer...

      — Verrek!

   Jammer ook hier dat het rijm in de incantatie geen vierslag is, maar verschillende rijmuitgangen heeft, -oor(t) en -aar. De enigszins ouderwetse en verstilde manier van zeggen, daar leest een lezer overheen, want dat zeiden ze (misschien) toen echt zo. (Verouderd is niet altijd meteen een diskwalificatie, onecht taalgebruik wel.)
_____

Verwijzingen. De twaalf, gevolgd door De intocht van Christus in Petrograd werd uitgegeven door Vleugels en is te bestellen hier. De tekening is van Joeri Annenkov behorende bij de besproken episode 8, uit de eerste editie van Dvenadsat’ in 1918. De afbeelding van de vertaling van Maud Kok is overgenomen uit De Tribune 220, Orgaan van de Communistische Partij in Nederland, afdeeling van de Derde Internationale te Moskou, Revolutionair Volksblad, van zaterdag 23 juni 1923, p. 2-3 en is via delpher.nl te bereiken, en wel hier. Een curieuze diafilm uit 1967 over Blok en Dvenadstat’ is hier te zien. Een recensie van de Vleugels-uitgave is te vinden op tzum, hier. Een doorlopend bijgewerkt cumulatief register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 241, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

433 Opkalefateren

Afbeelding
   Ik had een gedichtje en dat was niet goed. Het idee was goed (illogica). Toen ik het schreef vond ik het goed, toen ik het af had ook en toen ik het voorlas ook. Maar dat kwam alleen, besefte ik veel later pas, omdat ik in het gedichtje het idee las, het leuke idee, en niet de uitwerking. Ik wist gewoon wat er ging komen, en zelfs wat er stond, en ik legde het plezier dat ik had bij het verzinnen van het idee meteen al in het gedichtje.    Want toen ik het later nog eens las vond ik het niet meer goed. Wat te doen? Weggooien? Wachten tot ik het wel weer goed ging vinden? Wachten tot ik wist wat ik ermee moest doen? Hoe ik het moest opkalefateren?    Niks doen was geboden. En niks doen deed ik. En toen ik het na jaren weer terugvond, zag ik plotseling wat ik er wel mee moest doen.    Dit was de eerste versie: Zelfs als je niets weet, weet je dat Als anderen groter zijn, ben je de kleinste. Als je niet thuis bent, ben je weg. Als je ze uitdoet, zijn schoenen het fijnste. Al
Meer lezen

434 Voer geen fatbike aan je neefje

Afbeelding
   In september verscheen Ragbolrinus , een ratsrinkelrooinieuwe vertaling van Der Struwwelpeter van Dr. Heinrich Hoffmann, hier te lande tot nu toe vooral bekend onder de verschrikkelijke misnomer Piet de Smeerpoets . Smeerpoets? Smeerpoets? De jongen is brandschoon. Hij vertikt het alleen zijn haren en nagels te laten knippen. O, die Hollandse stoepjesschrobgeest toch, want daar komt die uit de lucht gegrepen verdachtmaking van als zou het joch ‘vies’ zijn. En vies is wel het ergste wat de opvoeders kunnen bedenken in Nederland. (Rustig maar.)    Het gaat je niet in je kouwe kleren zitten, het onverwoestelijke kinderboek met de tien gruwelverhalen van Der Struwwelpeter vertalen. Het boek vraagt om afreageren. Vandaar dat ik me ook stortte op goede en zelfs betere raad voor kinderen, want van goede raad kan er nooit genoeg zijn – mits je het maar met een flinke suikerschep zout neemt en vooral er niet naar luistert. Is er nog ruimte voor cautionary tales in het Nederlands, voor a
Meer lezen

436 De macabere verhalen en lugubere plaatjes van Dr. Heinrich Hoffmann

Afbeelding
   Bij het vertalen van De Struwwelpeter als Ragbolrinus ben ik niet over één nacht ijs gegaan. Ik heb me verdiept. Verdiept in de materie. Onderzoek gedaan. Me ingelezen, uitgelezen, doorgelezen, stukgelezen. De tekstgenese, de kritisch-historische literatuur, de receptiegeschiedenis, en natuurlijk de vertalingen. De Franse, Engelse, Russische en vooral Nederlandse die er van dit kwalitatief machtige, kwantitatief minieme meesterwerk zijn geweest. En de talloze imitaties, parodieën, pastiches, jatternijen, plagiaatplegingen etc. die er in alle windstreken na het succes van het oorspronkelijke werk gemaakt zijn – waarover ik al bericht heb in blog 326 tot en met 339, onder Struwwelpetriaden te bereiken via het register .    Het is tijd om dat alles eens op het geduldige papier te zetten. De aap uit de mouw te laten. Want het is een goed verhaal. Een lang verhaal, maar een goed verhaal. De vertalingen alleen al. Je raakt er niet over uitverbaasd. Stichtelijk ook, want hoe vreselij
Meer lezen

432 Klopt ook niet? Meer vragen bij de lectuur van Alice in Wonderland.

Afbeelding
   Vertalers heten de beste lezers te zijn, omdat geen nuance ze mag ontgaan, maar dat brengt met zich mee dat ze ook vaak de grootste zeikerds zijn, en nog meer spijkers op laag water zoeken – en vinden – dan een heel roedel persklaarversmurfers bij elkaar.    In de twee Alice -boeken zijn mij aldus doende nog een aantal meer dubieuze zaken opgevallen, niets wat niet door de beugel kan, maar toch dingen waar je als vertaler even van achter je oren krabt: hoe moet ik dit oplossen? Is het Carrolls bedoeling, is het een diep verborgen grap om de lezer-luisteraar weer eens met een kluitje de rietkraag in te sturen en in een kano zonder peddel up shit-creek ? Of is het – voor die tijd? voor Carroll? in het Engels? – misschien ongebruikelijk maar niet noodzakelijkerwijs verkeerd of raar gezegd? En dan zijn er ook weer dingen waarvan ik denk dat ze verhaaltechnisch wonderlijk, ja zonderling zijn.    Ik wil Lenny de Rooy bedanken die de handschoen opnam en een paar prima suggesties heeft g
Meer lezen

431 Slaapkindjesslaap

Afbeelding
   Slaapliedjes waarvan je wakker blijft, is er iets mooiers? Als ik tegenwoordig wil gaan slapen, hoef ik maar een willekeurig boek te pakken en na een bladzijde of wat vallen mijn ogen zachtkens toe. Dat lukt overigens alleen bij willekeurige boeken, want onwillekeurige boeken, zoals Duivels of Booze Geesten of Demonen of hoe je het ook wil noemen dat ik laatst voor de zevende of achtste keer herlas (conservatieve schatting), daar bleef ik wel wakker bij.    Voor Bij mij op de maan vertaalde ik een aantal bajoe-bajoesjki’s , traditionele klassieke Russische slaapliedjes, allemaal met hetzelfde wiegende ritme, tá-ta tá-ta tá-ta ta, en dan de tweede regel een octaaf lager maar langzaam hoger wordend, tá-ta tá-ta tá-ta ta en dan volgen herhalingen en soms afwisselingen, langere of kortere regels op hetzelfde ritme en dat zolang als je maar wil, zolang als je het volhoudt, zolang de spruit nog niet slaapt.    Het Nederlandse verhoopt slaapverwekkende ritme is anders en gaat langs
Meer lezen

437 Lidmaat Ajuin alias Reimerich Kinderlieb

Afbeelding
   Heinrich Hoffmann, doctoris medicinae, chirurgiae et artis obstreticiae gradum , praktijk houdende in de Elisabethstraße 37 te Frankfurt aan de Main, was behalve verloskundige, lijkschouwer en armenarts – later verbonden aan de kliniek voor geesteszieken en epileptici – ook een gewaardeerd lid van de Frankfurter burgerij die gezelligheidsverenigingen oprichtte waar hij zijn schetsen, gedichten en liederen voordroeg, waaronder een interessant Therapeutisch dranklied . Een van die verenigingen heette Tutti Frutti, soos gevestigd in de Vogelgesanggasse, met achterkamer die de Augsburger Pagode werd genoemd. De leden hadden allemaal plantkundige bijnamen en de bijeenkomsten noemden ze hun ‘baden in de Ganges’. Op 18 januari 1845 las Hoffmann, alias lidmaat Zwiebel (‘ajuin’), 46 jaar oud, er zijn recent gecomponeerde zelfgeïllustreerde kinderfabels voor. Tevens gezelschapslid was de uitgever Loewenstein, die om het manuscript vroeg en na enig aandringen ook kreeg, voor de somma van tac
Meer lezen

438 Kindfeindlichkeit en Schwarze Pädagogik

Afbeelding
    Lustige Geschichten und drollige Bilder luidde de titel van het boek tot 1850, toen het de ondertitel werd. Hoezo lustig? Hoezo drollig? – hebben velen zich de afgelopen honderdvijfenzeventig jaar afgevraagd. Gewelddadig, grotesk en overdreven eerder: Macabere verhalen en lugubere plaatjes had het moeten heten. Door de opvoeders werd en wordt Hoffmann nog steeds beticht van Kindfeindlichkeit en van schwarze Pädagogik , dat is opvoeding door dreigen, straffen en vernederen, Erziehung durch Untertanengeist , in de traditie van boeman- en kinderschrikvertellingen. De vreselijke straffen die de kinderen in Hoffmanns boek te verduren krijgen zouden dienen om ze gehoorzaam te krijgen. Het boek zelf wordt in de categorie Zivilisationsbücher geplaatst, opvoedkundige werken dus, en dan is het plotseling een omstreden en zelfs kwalijk boek. ‘Er valt niets te lachen aan Hoffmanns boek,’ aldus struwwelpeteroloog Jack Zipes, ‘want het onthult een dodelijk proces van het smoren van instinc
Meer lezen

435 Ga niet varen in een zeefje

Afbeelding
   Ik weet het nog niet. Ik ben er nog niet uit. Wat is beter: als poëzie of geprozaïseerd? De ene dag denk ik dit, de andere dat. Maar misschien springt er niets uit, omdat de gedichtjes gewoon niet goed zijn. Oubollig, gewild, flauw, zichzelf wel heel erg als grappige verhalen groot in het vizier ellebogend. Dat denk ik elke dag.    Waarom er dan mee te koop lopen? Nou, het kan toch dat het niet zo is? Ik heb ook de wijsheid niet in pacht!    Niet gaan varen in een zeef of in een vergiet is een klassiek thema in de nonsensliteratuur. Edward Lear is hier al voorbijgekomen op 11 september, hier , alsmede mijn schaamteloze jatwerk daarvan. Maar één ei is geen ei, daarom heb ik het nog een keer gejat. Van mezelf ditmaal, dan is het niet zo erg.    Ik laat het hier in de twee globale genres volgen, rijm en onrijm. De gedichte met moraal, waar ik voor de geschreven over twijfelde, want het is echt iets voor lafontaine- en krylovfabels in dichtvorm. Het is het tweede gedichtverhaal of v
Meer lezen

439 Van Razoux tot Kuijper, 150 jaar Struwwelpeter-vertalingen

Afbeelding
   De eerste vertaling van Der Struwwelpeter verscheen in 1848, drie jaar na de Duitse editie, en was van de hand van W.P. Razoux, Commies bij de Posterijen te Schiedam. Hij noemde de ragebollige Peterpump Piet de Smeerpoets en die naam is beklijfd, ja zelfs bekleven – al waren er later nog twee vertalers die het met een t-loze Smeerpoes probeerden. Een tweede, aangevulde druk verscheen het jaar erop, en de vertaling is de daaropvolgende vijftig jaar in talloze uitgaven blijven verschijnen, en verschijnt nog steeds, ondanks de pogingen nieuwe vertalingen ingang te doen vinden.    In 1893 kwam er eindelijk een nieuwe vertaling, van zes verhalen maar, onder de titel Domme kinderen van de veelschrijver en -vertaler Agatha (pseudoniem van Reintje de Goeje), waarvan ik er vier heb gevonden in Het prentenboek van Tante Pau van Leonard de Vries uit 1974. ( De kuurtjes van August en Lucifer-Leentje ontbreken.)    Na Agatha ging het snel. In 1896 volgde een vertaling van F.H. (Frits
Meer lezen