394 Nacht, trottoir – annotatief

   Het is een vraag waarop literatuurwetenschappers zich al honderden jaren buigen: wordt een gedicht beter als je er meer van weet? Of verpest kennis de perceptie?
   De eerste zienswijze heeft veel aanhangers – anders zouden er ook niet zoveel biografieën van schrijvers worden geschreven en gelezen. De tweede weinig. Terwijl die op het eerste oog verreweg het redelijkste is. Waarvoor waartoe waarom waarheen al die achtergrondinformatie? Neem het mee en stik d’rin. Het gaat al mis met die ongezonde nieuwsgierigheid als je te horen krijgt dat een boek dat je las feitelijk door iemand geschreven is. Ik herinner me nog goed wat voor teleurstelling dat was, dat ik dat te weten kwam. Het was gewoon mensenwerk, uit de duimzuigerij, een willekeurige hoeveelheid willekeurige woorden die een onschuldig kind door de strot worden gedouwd. Wat had ik me dan voorgesteld? Dat weet ik niet precies. Iets wat altijd al bestaan had, iets onherroepelijks, iets noodlottigs? Het Woord Zelve? In elk geval niet iets wat mevrouw Gommans die naast ons woonde bedacht had kunnen hebben. Het Mysterie verfloepte, maar er kwam Kennis voor in de plaats. Onuitputtelijke Kennis, want laten we wel wezen – er is op de wereld best veel te weten, voor wie daar interesse in heeft.

Nacht.1 Trottoir.2 Drogist.3 Lantaren –
En licht4, stompzinnig vies en voos.
Leef nog twintig-dertig jaren5:
Niets verandert.6 Uitzichtloos.7

Ga dood – en het begint van voren,8
Herhaalt zich in de kille mist:9
Nacht, de grachten toegevroren,10
Straatlantaarn. Trottoir. Drogist.11

   1 Welke tijd van de nacht wordt niet gepreciseerd: het gedicht is gedateerd 10 oktober 1912; de Petersburgse nacht heeft dan een lengte van 13 uur en 19 minuten, van 7:24u tot 18:05u, terwijl de ochtendschemer al om 5:05u begint en de avondschemer zich tot 20:24u uitstrekt
   2 De Petersburgse trottoirs waren houten plankieren: erover lopen kun je ’s winters beschouwen als een ‘dodendans’, zoals de cyclus heet waar dit gedicht deel van uitmaakt in de bundel Gruwelwereld).
   3 ‘Ieder huis heeft een drogist’, zei Blok op de vraag waarom het noemen van deze neringdoende zo belangrijk was; men vermoedt dat de drogisterij – annex apotheek – zich bevond op het Krestovski-eiland, nabij de houten brug over de Mojka.
   4 Zoals bekend verlicht verlichting niet maar maakt alles buiten de lichtkring juist donker: lantaarnlicht is dan ook even stompzinnig-zinloos als dat het een vies en voos schijnsel afgeeft, zeker in de nevelige winterlucht van Petersburg, je moet er alleen wel oog voor hebben en in de stemming voor zijn; toen Blok dit schreef had hij kort geleden zijn vader en zijn zoon verloren en was hij net teruggekeerd van een teleurstellend verblijf in het smerige Frankrijk, inzonderheid Bretagne; en zijn acterende vrouw en muze bedroog hem voor de zoveelste keer met een ander.
   5 Blok was tweeëndertig toen hij dit gedicht schreef: hij had geen twintig of dertig maar nog acht jaar te leven, en overleed op veertigjarige leeftijd op 7 augustus 1921.
   6 Ook toen er wel iets veranderde, met de Russische februarirevolutie van 1917 waar Blok warm voor liep – hij verwachtte er een nieuw elan van – veranderde er bij nader inzien niets, zeker na de bolsjewistische machtsovername in november (de ‘oktoberrevolutie’), aan de vooravond waarvan Blok zijn zwanenzang schreef, het bloedstollende lange gedicht De twaalf)
   7 Gorki noemde dit gedicht ‘een van Bloks meest malicieuze nihilistische gedichten’.
   8 Niet alleen zielsverhuizenderwijs, dat je na je dood in een ander wezen reïncarneert, maar ook authentiek zenboeddhistisch: iedereen is een ik en jij bent die ik. Blok was een felrealistische mysticus van de onderkant van de samenleving.
   9 De mist, bij uitstek het ectoplasmatisch medium waarin de dingen vervloeien en in elkaar overgaan en opnieuw beginnen.
   10 De grachten heten in Petersburg ook wel kanalen maar zijn naar Hollands voorbeeld aangelegd; in de winter werd het ijs uitgehakt en in kelders opgeslagen waarin het ’s zomers voedselwaren kon koelen; oktober 1912 was uitzonderlijk koud in Petersburg.
   11 De drogist op het Krestovski-eiland is verdwenen, de trottoirs zijn van betontegels, de straatlantaarns zijn verkitscht, maar wezenlijk is er inderdaad niets veranderd. In de woorden van Pjotr Stolypin: ‘In Rusland verandert in tien jaar alles en in tweehonderd jaar niets.’

   Geraken wij hiermee ook maar één millimeter dichter in de buurt van het mysterie? Neen, maar het is wel leuk om te weten.
_____

   Aleksandr Blok, De twaalf, vertaald en van een Intocht van Christus in Petrograd voorzien door Robbert-Jan Henkes, Vleugels, 2023, hier .
_____

Een doorlopend bijgewerkt register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 345, hier.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Sulckx was hun selfgeseghde noobel streven.    Hun brillante idé.    Doch.    Welck een aberratie!    Welck een jammerlyke dwalingh!    Welck een abusievelijke w
Meer lezen

417 Domkoppen

Afbeelding
   Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst, en daarom kunnen de ambities van de nieuwe generaties niet groot genoeg zijn. ‘Wees realistisch, eis het onmogelijke,’ heb ik altijd een mooie wijze uitspraak gevonden. Maar dan zijn er altijd mensen – stakkerig wijze volwassenen, maar ook wel eens al te brave leeftijdgenoten – die onder ‘realistisch’ verstaan doen wat je ouders al deden en de beproefde gulden middenweg naar de afgrond bewandelen.    Domkoppen zijn een dankbaar onderwerp voor verhalen en gedichten. Je moet best slim zijn om iets doms te bedenken, en de verzamelde verhalen die er over dergelijke visionaire sufferds zijn gemaakt, lezen hier en daar als Wittgensteiniaanse filosofie. Ik heb hier bijvoorbeeld The Book of Noodles , ondertiteld Stories of Simpletons; or Fools and their Follies , samengesteld door W.A. Clouston uit 1888, en twee recentere verzamelingen van Carl Withers, I Saw a Rocket Walk a Mile, Nonsense Tales, Chants and Songs from Many Lands uit 1965 en A World
Meer lezen

420 Vroeger was ik oud en groot

Afbeelding
Er was eens een man die was stapelgek Die sprong op een dag in de la bestek, Maar de la kon hem niet dragen, Toen sprong hij in de zandkruiwagen, Maar de wagen viel in ’t vuur, Toen sprong hij in de koeienschuur, Maar de koe sloeg met haar staart, Toen sprong hij in de appeltaart, Maar de taart smaakte niet fijn, Toen sprong hij op het dorpsplein, Maar de plein lag vol met stenen, Toen brak hij allebei zijn benen.    — is mijn vertaling in En weg was haar neus (op blz. 149) van het onzinstapeldoorgeefleugenrijm dat begint met There was a man, he went mad .    In de Engelse folklore zijn er van die rijmen meer – is mijn indruk, ik ga af op de 888 nursery rhymes die de Opies hebben opgenomen in hun standaard Oxford Nursery Rhyme Book – dan in het Nederlands, waar ze in Van Vlotens niet vol te prijzen Baker- en kinderrijmen nauwelijks voorkomen. Je hebt (in de sectie Verhalen en liedjes ) het klassieke stapelverhaal over het varken dat niet wilde lopen en de hond gevraa
Meer lezen

416 Nacht, trottoir – 40.320 maal

Afbeelding
Volgens de door Raymond Queneau ontwikkelde permutatieve methode. Hij schreef tien sonnetten waarvan alle regels in elke willekeurige volgorde konden worden geschikt, waarbij hij uitkwam op cent mille milliards de poèmes , honderdduizend miljard gedichten.    Ik heb acht regels, en geen tien sonnetten, maar als ik daar complete zinnen van maak, en me beperk tot twee rijmparen, -ist en -aren, kan ik dezelfde truc uithalen. Nacht, trottoir, drogist, lantaren Licht, dat geel over de tegels pist Leef nog twintig-dertig jaren Niets verandert — kille mist Je moet wéér – en niets te maren Ook al lig je in je kist Wederom dit wedervaren Nacht, lantaarn, trottoir, drogist    Acht regels in alle mogelijke volgorden gepermuteerd maakt 8! ofwel acht absoluut, dat is veertigduizenddriehonderdtwintig verschillende gedichten. Een willekeurig gepermuteerd voorbeeld: Je moet wéér – en niets te maren Nacht, trottoir, drogist, lantaren Ook al lig je in je kist Wederom dit wedervaren
Meer lezen

421 Op een ezel naar de maan

Afbeelding
   Om niet helemaal afgesneden te raken van de natuur en de planten en de dieren en het bos en het gras en de maan en de sterren, de natuurlijke leefwereld van alles en iedereen waarmee wij de aarde delen (hoe lang nog), is het goed om al dit en dat niet helemaal te verdonkeremanen en te verduisterezonnen omdat geen kip, geen hond, geen kind noch kraai zogenaamd meer zou weten wat het zijn.       Hé diedel diedel,       De kat op de fiedel, De koe sprong over de maan;       De hond die lachte       Toen hij dat zag, En het bord liep weg met de spaan.    – luidt een klassiek Engelse bakerrijmpje in het Nederlands vertaald. En als je denkt dat dat niet kan, vioolspelende katten, over de maan springende koeien, lachende honden, en borden die met de spaan weglopen, nou, luister dan maar eens naar Op een ezel naar de maan : Hé, ho, zie ons gaan, op een ezel, op een ezel, Hé, ho, zie ons gaan, op een ezel naar de maan. Maar de ezel wou niet lopen, en toen liepen we maar zelf,
Meer lezen

418 Kindermenu

Afbeelding
   Letterlijk is vaak het leukst. Figuurlijk is een doordenkertje: immers je neemt het niet letterlijk. Het letterlijk nemen van woorden en zinnen is een van de belangrijkste drijvende krachten uit de stripreeks over Baron van Tast tot Zeveren van Jan van Haasteren. (Vandaar ook dat een hele reeks scenaristen verantwoordelijk kan zijn voor de teksten van de verhalen.) Als de Baron een auto gaat kopen is een Lelijke Eend een eend, een Volkswagen Kever een kever en een Opel Kadet een kadet, waarna hij de showroom uitrent en besluit de bus te pakken – een bus doppertjes. Als de Baron mensen verwenst volgen ze zijn verwensing op: een flapdrol wordt er een, een uilskuiken, en snotaap en een klootzak ook. Als hij een brand meldt door op een brandmelder te drukken, vliegt zijn hand in brand: bij de drogist (die juist vlooien stampt voor vlooienpoeder) krijgt hij brandzalf die zijn hand nog meer verbrandt, en als hij vervolgens op de scooter stapt en zijn valhelm opzet, blijft hij maar valle
Meer lezen

423 De maanroosvis

Afbeelding
   Ver in de bergen bij Samarkand, hoog op de helling daar is een meer, zo groen als smaragd, en in dat meer daar woont de maanroosvis. Wat is een maanroosvis? Is dat een vis die je veilig leert lezen, woordje voor woordje en niet teveel tegelijk? Nee! O nee! De maanroosvis is een gruwelijk monster dat ik heb ontdekt op mijn speurtochten naar angstaanjagende wezens die zich kunnen verstoppen onder je bed, in de kast, achter de boeken, onder het tapijt, achter de gordijnen, in de spouwmuur en overal waar en wanneer jij je ogen maar niet dicht wil doen, en die wacht tot jij helemaal alleen bent met jezelf en je gedachten en ideeën en bedenksels en alles wat er in je hoofd rondtolt. Dan komt de maanroosvis, en die maanroosvis komt je helemaal besnuffelen van onder tot boven en dan – eet – hij – je – op... Tenminste, dat is heel waarschijnlijk, want nog niemand heeft het bezoek van een maanroosvis kunnen navertellen. Dus vraag me niet waar het volgende slaapliedje vandaan komt... De ma
Meer lezen

419 Varen in een zeef

Afbeelding
                  Ze voeren ter zee in een Zeef, jawel,                         In een Zeef voeren ze ter zee.    Edward Lear schreef al over Jumblies die varen in een zeef – Haspels in het Nederlands van Wim Tigges ( Babbels en krabbels van Edward Lear , 1978 – hierboven Lears tekening van het voorval) – en natuurlijk zijn er nog veel meer dingen die niet kunnen op de wereld. Kinderen hebben een onvoorstelbaar groot voorstellingvermogen en voor het onmogelijke draaien ze hun hand niet om. Als je zegt dat de koeien in de herfst naar het zuiden vliegen, zien ze dat zo voor zich, als je ze zegt dat je bomen kan omblazen geloven ze dat graag, en ze geloven het zelfs als je zegt dat je geen mens bent maar eigenlijk een leeuw. Ze weten donders goed dat het niet kan, maar het is leuk en spannend als het wel kan, en daarom kan het. Of liever gezegd: het kan niet, maar het is.    Ik wil maar zeggen: de realiteit van kinderen is potentieel veel rijker dan de wildste fantasie van grote mens
Meer lezen

424 Zwaluwen

Afbeelding
   ‘Zie, zie, zie!’ onomatopede Guido Gezelle over de gierzwaluw (in facsimile hier , het gedicht zelf hier maar je hoeft geen synesteticus te zijn om in het zoeven van de boeren- of de huiszwaluwen dezelfde of soortgelijke geluiden te horen.    Wij hadden zwaluwen op ons balkon in het Bulgaarse plaatsje Toerkintsja en we zagen de bouw van het nest, het betrekken van de domicilie en het uitbroeden van de eieren, gevolgd door vijf wijd geopende snavels die erbovenuit staken zo gauw zich een skriepend ouderfiguur in de nabijheid bevond.    Als wij ons op het balkon begaven, of Tsjorap de kat, dan werden we onmiddellijk weggejaagd met rakelings langs ons hoofd scherende duikvluchten. Toen de kleintjes op uitvliegen stonden, kwamen er ineens een hoop meer zwaluwen aanvliegen en rond het nest cirkelen. Om de kleintjes te helpen door het goede voorbeeld te geven? Of maken ze een zwerm zodat de kleintjes minder gevaar lopen door rovers te worden gepakt, omdat het risico wordt gespreid? H
Meer lezen