10 Fishy Fishface

   Leo Vroman kende geen Engels. Toch schreef hij na de Tweede Wereldoorlog een paar Engelse gedichten. Stuurde ze op naar een tijdschrift in de Verenigde Staten, dat ze pardoes publiceerde. Toen hij beter Engels ging leren en het nog een keer probeerde, werden zijn nieuwe gedichten afgewezen. Ze waren niet meer zo curieus van woordkeus als eerst, was het commentaar. Vroman had namelijk zijn eerdere gedichten met behulp van het woordenboek Nederlands-Engels gemaakt, en op de gok betekenissen gekozen.
   Zo kan het dus ook.
   Ik ben op een gegeven moment mijn twintig kindergedichten uit Jij met mij gaan vertalen in het Engels.
   Je bent gek als je het niet doet, dacht ik. Een potentieel miljardenpubliek ligt op je te wachten.
   Dezelfde gouden bergen zag ik ook al toen erin toestemde dat de uitgever mijn oorspronkelijke titel veranderd in wat het werd, Jij met mij. Ik had namelijk eerst bedacht dat het We doen speurtochtboswandelingverjaardag moest worden. Een veel betere titel, ook voor wat erin stond.
   Maar Jij met mij, dat klonk precies als Jij bent de liefste van Hans en Monique Hagen, een boek waarvan er talloze honderdduizenden voor klinkende munt over de toonbank zijn gegaan. Tel uit je winst! Kat in ’t bakkie!
   Helaas.
   Terwijl het toch best een leuk boek is. Sfeervolle illustraties van Marga van den Heuvel en helemaal geen onaardige gedichtjes af en toe, al zeg ik het zelf.
   Daarom, ondankbaar volk! (dacht ik) – als gij mij niet wil lezen, vaar ik naar vreemde kusten! Zoek ik mijn heil overzee!
   Waar ook geen hond op me zit te wachten natuurlijk.
   Maar het zelf vertalen was zeker een interessante ervaring. Ook om uit te vinden tot welke vrijheden je gedwongen wordt als vertaler van kindergedichten.
   Ben je eigenlijk nog wel vertaler als je je eigen dingen vertaalt? Of ben je dan eerder schrijver? Beckett was autovertaler, en hield zich vaak voorbeeldig aan de tekst. Je hebt Brodski, Brink, Nabokov. Flann O’Brien, ongeëvenaard meester in Iers en Engels, vertaalde zijn eigen dingen dan weer niet. Aan het fenomeen van zelfvertalen is een langlopende blogspot gewijd. Misschien kom ik er nog over te spreken. Maar eigen werk aan eigen werk eerst.
   Het Querido poëzieprentenboek Jij met mij opent met Vis is vies. De titel, en daarmee het idee, verwijst naar de moeilijkheid van met name Russen om het onderscheid te horen in het Nederlands tussen lange en korte klinkers, de i en de ie, de a en de aa, de o en de oo. Voor hen klinkt ‘vis’ en ‘vies’ hetzelfde, net als ‘bos’ en ‘boos’. Bos is boos heet een gedicht dat verderop voorkomt.
   Rat weet raad heeft de eindselectie niet gehaald.
   Vis is vies is een uitspraak die alle zoetekauwende kinderen direct zullen onderschrijven. Vis ís namelijk vies.
   Maar ik vond het leuk om de uitspraak anders te begrijpen. Als mevrouw Vis die zich nodig moet wassen.
   Net als altijd ging het me vooral om het ritme en het rijmen, de stroom van woorden, en niet direct om de betekenis. Het moeten deuntjes zijn, liedjes, mysterieuze toverspreuken, dingen om te neuriën. Met veel herhalingen en bijna-herhalingen. Allereerst moet het hardop gelezen kunnen worden. Zodat het ging klinken en klanken en klonken. Resoneren.
   De lange en korte klinkerkwestie liet ik vallen. Ik had iets met ‘ship’ en ‘sheep’ kunnen doen, maar dan had je heel andere tekeningen nodig. En ik wilde de tekeningen bewaren.
   Wat was dan een pakkende titel, een pakkende naam? De Engelse hadden zich net voor de zoveelste keer onsterfelijk belachelijk gemaakt door een onderzoeksschip democratisch te dopen tot Boaty McBoatface. Hoe krijg je het verzonnen. Nou ja, heel makkelijk dus. Ik zou mijn vis Fishy Fishface dopen. Zonder ‘Mc’, want het was zo al leuk genoeg.
   En met ‘fishy’ kon je wel iets dubbelzinnigs uitspoken, want dat is even vissig als naar vis stinkends als naar onraad riekends. Er is iets vissigs in de staat van Denemarken...
   Het werd een iets langer gedicht, zoals hieronder te zien is. Er is niet vertaald wat er staat, niet hetzelfde rijm- en ritmeschema aangehouden. Maar de toon bleef. En het oeridee, van een vis die zich wast met water.
   Het is goed bij het vertalen om je op de hoofdzaak te richten.

____
   Verwijzingen: Voor Marga van den Heuvel zie haar website Maartse Hazen, hier, en ook het nog steeds in de lucht zijnde stormenderland, waar we in 2015 een half jaar elke dag een gedicht plus illustratie publiceerden, hier. De zelfvertaalblog (self-translation-blogspot) van Eva Gentes staat hier. Over Beckett als zelfvertaler schreef Dirk Van Hulle een mooi stuk in Filter (2004:3), online hier.