68 De overtreffende trap van kakkerlak
Dat gaat net als bij verkleinwoorden met een suffix, het suffix ‘ie-sjé’ (om het min of meer fonetisch op te schrijven).
‘Een heel grote reus’ kun je in het Russisch in één woord zeggen. Ja, één, want lidwoorden hoeven ze daar ook al niet. En achter het vergrootsuffix kun je weer een tweede vergrootsuffix plaatsen, zodat zelfs ‘een heel erg reuzegrote reuzereus’ één woord kan worden. Een reus van een reus en een reus van een woord. Als je wil.
Helemaal leuk wordt het als je het vergrootsuffix aan een verkleinwoord plakt, dat wil zeggen aan een woord met een verkleinsuffix. Dan kun je het met gemak hebben over ‘een hele grote kleine reus’. Of ‘een heel groot klein stukje land’. Of ‘hele grote kleine tafeltjes’. Of zelfs ‘hele kleine grote tafels.’ Allemaal mogelijkheden die wij – helaas! – in ons taalgebied ontberen. Want wij hebben zoiets niet.
Eenwoordige vergrotende woorden ook eenwoordig vertalen is geen eenvoudige zaak. Zeg maar gerust een onmogelijke. In een lang kindergedicht van Kornej Tsjoekovski uit 1923 wordt de dierenwereld geterroriseerd door een petieterige kakkerlak, voor wie iedereen bibberend wegkruipt. Telkens als de tirannieke snorremans verschijnt, gaat het van ‘tarakán, tarakán, taraká-nie-sjé!’
Dat is, verletterlijkt: ‘Kakkerlak, kakkerlak, hele grote kakkerlak!’
Dat dit in het Nederlands geen grappige, aansprekende, herhaalbare, vrolijke meezing- klap- stamp- of -brulbare kreet is, mag duidelijk zijn.
Wat nu?
Vertaler, verzin een list.
We kennen in het Nederlands dan wel geen vergrootwoordjes, maar we hebben wel grappen als: Wat is de verleden tijd van komkommersla?
Antwoord: Kwamkwammersloeg.
(Al wie willen vertaal’ren worden, moeten moppen met baarden kennen.)
Langs dezelfde lijnen hebben we de trappen van vergelijking waar wat mee te doen is. Wat is de vergrotende trap van kakkerlak?
Kakkerlakker.
En de overtreffende?
Kakkerlakkerst!
Zodat we kunnen komen tot de kreet:
‘Kakkerlak! Kakkerlakker! Kakkerlakkerste!’
Je moet de klemtoon dan wel op lak leggen in plaats van kak, maar een kniesoor die daarop let. Het past hier omdat het een kreet is, een leus, een soort refrein, een bezwerende formule. Die winnen soms zelfs bij een incourante uitspraak. Daar worden ze alleen maar raadselachtiger en definitiever van.
Dus dat werd het.
Moraal: doe meer met je taal, ook in vertaal.
Verwijzingen. Er zijn honderden uitgaven in het Russisch van het kindergedicht van Tsjoekovski. Hierboven de kaften van enige klassieke oudjes, alsmede een recente uit 2013 die voorafgegaan wordt door een historische inleiding als woord van waarschuwing over de verschrikkelijke Sovjet-tijd, want zo leuk was die niet, jongens en meisjes, en om het voor ons nog enger te maken heeft de tekenaar Nastja Sajfoelina de kakkerlak reuzerealistisch afgebeeld, als een soort sprinkhaan, en dan ook nog eens heel groot, terwijl de lol natuurlijk was dat een petieterig pieterbeestje de beesten bang maakt. Misschien is het nu beter, maar de humor is ver te zoeken. Op Youtube staat een epische tekenfilmsage met de stem van Tsjoekovski uit 1963, hier of anders (een minuut korter) hier. Ook leuk zijn de klassieke Russische diafilms, uit 1962, hier en uit 1971, zo te horen ook met Tsjoekovski als voorlezer, hier. Voor gevorderde tekenfilmkijkers is deze uit 2001 aan te raden, hier. De Nederlandse versie van het gedicht staat in Bij mij op de maan, Van Oorschot 2016, p. 207-212. Bovenstaand stukje stond (anders) op donderdag 10 januari 2019 in de Onze Taal scheurkalender.
Reacties
Een reactie posten