257 Memen

   Waar het internet wel goed in is, is memen.
   Er wordt wat afgemeemd op het internet.
   En het leuke is: iedereen kan het doen. Het internet maakt nooitvermoede creativiteit los bij de mensen. Waarvoor de techniek ook bedoeld was door de schepper van dit web.
   Misschien moeten we al het vloeken en tieren en schelden dat ook welig tiert ook begrijpen als creativitiet die eruit wil. En niet noodzakelijkerwijs altijd als de uiting van zieke bekrompen gevaarlijke fasc- en racistische geesten, maar gewoon, meestal van mensen die in hun ogen iets leuks bedacht hebben waarvan ze anderen deelgenoot willen maken.
   Geintjes. Gebbetjes.
   Die je normaal voor je houdt. Of waar je in elk geval niemand voor hebt die ernaar luistert. Behalve misschien een paar kroeggenoten.
   Als pogingen tot humor niet heel geslaagd natuurlijk, maar goed, niet iedereen is Toon Hermans.
   Alles van waarde roept een onweerstaanbare vernielzucht op.
   Maken is ook kapotmaken. Kapotmaken ook maken.
   Ook de afbreker bouwt op.
   Die destructieve creativiteit zien we ook bij memen – het zonder daadwerkelijk schade aan te richten persifleren, parodiëren, onherstelbaar verbeteren van alom bekende schilderijen.
   Het is, heb ik de indruk, vooral een Russische hobby.
   Ik stuitte op een hele reeks versies van het beroemde schilderij Ne zjdali van Ilja Repin uit 1888. Je kan het gerust een meem noemen.
   Het schilderij is zo mooi omdat in één oogopslag duidelijk is wat zich voor emotioneel moment hier afspeelt. Een familielid komt terug uit de tsaristische ballingschap. Holle, gloeiende Raskolnikov-ogen (het schilderij is ook op de kaft van Crime and Punishment gebruikt, zie blog 247): de revolutionair – zoon, broer en oom van het gezelschap – is weer thuis.
   ‘Ze hadden hem niet verwacht’ is de titel. ‘Ne zjdali’.
   In het Russisch staat er verletterlijkt alleen maar: ‘Verwachtten niet.’ En het is ook te lezen als ‘Wachtten niet’.
   In alle verledentijdvormen van het Nederlands kan dat zijn: ‘zij hebben niet verwacht/gewacht’, ‘zij verwachtten/wachtten niet’ en ‘zij hadden niet verwacht/gewacht’.
   Helemaal fout is de Nederlandse titel ‘Onverwacht bezoek’. Het is geen bezoek, het is een thuiskomst.
   Ook een alternatieve titel, ‘Onverwacht’ klopt niet. Dat interpreteer je alsof er een soort Sinterklaas binnenkomt, ‘lang gewacht maar toch gekomen’, dus eigenlijk heel erg verwacht. Van het drama blijft met die titel weinig heel.
   ‘Ze hadden hem niet verwacht’ dus.
   Dat het schilderij zo goed is, blijkt ook uit een eerdere versie, die Repin in 1883 schilderde en die lang niet zo onmiddellijk duidelijk is. Het lijkt wel of de plotseling opgedokene een pistool in haar hand heeft.

   Nu de vernachelde versies.

   1 De klassiekers.

   Drie Repins en een Rembrandt. Van linksboven naar rechtsonder:
   • Repins Wolgaslepers
   • Repins Ivan de Verschrikkelijke die net zijn zoon heeft omgebracht
   • Repins kozakken die een tartende brief aan de tsaar schrijven
   • Rembrandts verloren zoon, die in de Hermitage hangt en dus ook een beetje Russisch is

   2 Oorlogsmashups.

   Of ze over deze huidige oorlog gaan of over een vorige is niet duidelijk, maar maakt ook niet uit. Van linksboven naar rechtsonder:
   • ‘O, jullie verwachtten ons niet? Wij wonen vanaf nu bij jullie!’
   • Een spetsoperatiecommando
   • Bezettende soldaten die de tijd doden
   • Het op tijd gevluchte gezelschap (niet zichtbaar, immers gevlucht, of misschien zelfs opgepakt en verbannen dan wel geëxecuteerd)

   3 Heel flauw.

   Iets onschuldiger, van linksboven naar rechtsonder:
   • ‘Onze zoon is afgezwaaid!’
   • ‘Mama!’
   • ‘Goeiendag. Ik ben de bovenbuurman. Bij mij is de waterleiding gesprongen.’
   • ‘Gij, oudje, laaft en voedt mij, en vraagt vervolgens naar de tijdingen.’

   4 Zjdoen.

   Deze van oorsprong Nederlandse figuur is razend populair in Rusland. Het is de Homunculus loxodontus van Margriet van Breevoort en staat ook wel bekend als het Leidse zeekoebeeld. Het is te vinden in het Leids Universitair Medisch Centrum, wachtend in een van de kuipstoeltjes van een wachtkamerbank. In Rusland wordt hij Zjdoen (Ждун) genoemd, ‘de Wachter’. Hier staat dus:
   • ‘Ze hadden hem niet verwacht.’
   • ‘Ze verwachtten hem al.’ en tegelijkertijd: ‘Ze wachtten en wachtten.’

   5 Ander knutselwerk.

   De onvermijdelijke Star Wars-versie, een onbestemde duistere van sfeer die aan The Shining doet denken, een versie met Elton John en het Meisje met de perziken (Девочка с персиками) van Serov, en een versie waarin de handeling is verplaatst naar het socialistisch-realistische schilderij Weer een dikke onvoldoende (Опять двойка) van Resjetnikov.

   6 Vinnie Poech.

   Mijn favoriete is de versie met de hoofdrolspelers uit Vinnie Poech, de magistrale Russische Winnie-the-Pooh in de vertaling en bewerking van Boris Zachoder.

   7 Toegift.

Vier Ivannen de Verschrikkelijke van Repin, waarin zijn om hals gebrachte zoon plaats moet maken voor een labrador, een tank en een homp kaas – en een andere mashup met de teruggekeerde banneling van hierboven.

Allemaal toch best vermakelijk, dit schandalig vandalisme?

_____
   Verwijzingen. Wie op ‘Не ждали’ afbeeldingen zoekt zal vinden. Een interessante, filmische visie op het schilderij is op art.russia te vinden, hier. Over de Homunculus loxodontus zie wikipedia, hier, en op de nos, hier. Enige meer Ivannen zijn te vinden bij maximonline, hier. Voor een heel klein beetje meer over Vinnie Poech, zie mijn webfilterstuk De canon van vertalingen, hier, en in Raam op Rusland mijn stuk The incredible badness of the Soviet children’s book, hier. Een doorlopend bijgewerkt cumulatief register op alle VandaagsVertaalProblemen staat in blog 241, hier.