310 Barmalee (Tsjoekovski)

_____
Barmalee (Бармалей), geschreven door Kornej Tsjoekovski en geïllustreerd door Mstislav Doboezjinski. Bovenstaande gephotoshopte Nederlandse uitgave volgt de eerste Russische uit 1925, gescand op www.barius.ru/biblioteka/book/16. Het bibliotheekboek vertoont de gebruikelijke verblijfssporen: scheuren, vouwen, vlekken als gevolg van bepoteling, vocht, roest, etensresten, huidresten, huisdierhaar, microscopisch ongedierte, angstzweet, tranen, speeksel en andere secreties, zware metalen, radioactief afval, sporen van huiselijk geweld en zilvervisjes, naast de onvermijdelijke aantasting door molm, stempels en cijfers (al dan niet doorgehaald) en ten slotte een achterop aangebracht insteekmapje voor het uitleenfiche. Heel authentiek, reden waarom ik alles precies zo heb gelaten als het was. (Ik koop trouwens ook liever zwaar misbruikte tweedehandsboeken dan die spiksplinternieuwe waar antiquairs tegenwoordig alleen maar interesse in hebben als je ze wil verpatsen. Waar zijn de rommelzolders, de muffe boekenkelders, de eurobakken en de marktbakfietsen gebleven?)
   Die eerste Russische uitgave is gezet in een lichte schreefletter, anders dan de latere, die een meer gebruikelijke schreefloze en dikkere letter hebben. Vandaar dat ik in het binnenwerk heb gekozen voor de Trinité (MedWid), 20-punts, met afwisselend automatische en 18-punts interlinie (de Russische uitgave wisselt ook van interlinie). De hoofdstukaanduidingen zijn Trinité MedConExp, ook 20-punts, met 10-punts horizontaal aanspatiëren. De voorkant was het lastigst. Eigenlijk zou een tekenaar de letters moeten tekenen. Ik ben na veel uitproberen om zo’n beetje hetzelfde visuele effect te bereiken voor de titel uitgekomen op de circusletter de Rosewood 190-punts (de B is 260-punts), 160-punts interlinie, nog te zwaar eigenlijk, wat ik heb proberen te ondervangen door er drie lichter gekleurde kopieën achter te plaatsen. Voor auteur koos ik de WideLatin, 40-punts, misschien niet verstandig want de brede letter moest ik danig versmallen en naar boven uitrekken: verticaal aanspatiëren 160% en horizontaal 78%. Dan had ik net zo goed iets als Copperplate kunnen nemen. Te laat! De verdubbelde letters in titel en auteur geven een bibberig effect, om aan te geven hoe angstaanjagend Barmalee is en huiveringwekkend het verhaal. (Doboezjinski omlijnt de letters van auteur en titel voor hetzelfde effect.)
   De tekst is overgenomen uit Bij mij op de maan, blz. 224-231, maar ook hier heb ik al sjoppend regels gesplitst en aaneengelast om de tekst mooi in de bladspiegel te krijgen. In de kaart van Afrika heb ik de neushoornstrofe (couplet 6) moeten veranderen om de tekst in de uitsparing te krijgen (de twee uitsparingen in het continent heb ik trouwens ook een fractie vergroot – en elders is hier en daar een tekening iets naar boven of beneden geschoven). In Bij mij op de maan staat: ‘Er kwam een neushoorn met een zitje, Daarop maakten zij een ritje’, dat is hier geworden ‘Op een neushoorn met een zitje Maakten zij een ritje’ – ritmisch zeker geen verbetering, maar opmaaktechnisch helaas nodig.
   Twee andere tekstuele aanpassingen: de zucht die papaatje en mamaatje slaken is nu, omdat de regel aaneengelast en van ritme veranderd is, van een diepe zucht geworden tot een diepe, diepe zucht. Ernstiger is de mandril, die ik in het eerste couplet van het derde hoofdstuk heb moeten omkatten tot chimpansee. De illustratie laat daarover geen twijfel: wat het ook is, het is geen mandril. Het is trouwens ook geen gorilla, die Tsjoekovski heeft. Wie ging hier de mist in? De schrijver of de tekenaar? Tsjoekovski laat de gorilla ook al optreden in het achtste couplet van het eerste hoofdstuk, als het dier vanaf een doorgebogen palmboom de twee stoute kinderen waarschuwt voor de haai Taai-Taai. Op die illustratie zou je met enige goede wil nog wel een gorilla kunnen zien, maar ook daar lijkt de afgebeelde mensaap meer op een chimpansee. Het onderscheid tussen het Russisch en Nederlands is zoölogisch-prosodisch van aard: op gorilla rijmt in het Russisch heel veel en op chimpansee heel weinig; in het Nederlands net omgekeerd. Ik had van de tweede gorilla (duidelijk een ander dier dan de eerste) in Bij mij op de maan een mandril gemaakt omdat het volgens mij twee verschillende personages zijn (de een is vermanend, de ander behulpzaam) en omdat mandril kan rijmen op krokodil. Maar nu er duidelijk een plaatje van géén mandril bij staat, moet dat woord hier sneuvelen en wordt het (dezelfde?) chimpansee als de eerdere palmboombeklimmer, dus van twee gorilla’s worden het nu twee chimpansees.
   Er zijn oorlogen begonnen om minder.