310 Barmalee (Tsjoekovski)

_____

Barmalee (Бармалей), geschreven door Kornej Tsjoekovski en geïllustreerd door Mstislav Doboezjinski. Bovenstaande gephotoshopte Nederlandse uitgave volgt de eerste Russische uit 1925, gescand op www.barius.ru/biblioteka/book/16. Het bibliotheekboek vertoont de gebruikelijke verblijfssporen: scheuren, vouwen, vlekken als gevolg van bepoteling, vocht, roest, etensresten, huidresten, huisdierhaar, microscopisch ongedierte, angstzweet, tranen, speeksel en andere secreties, zware metalen, radioactief afval, sporen van huiselijk geweld en zilvervisjes, naast de onvermijdelijke aantasting door molm, stempels en cijfers (al dan niet doorgehaald) en ten slotte een achterop aangebracht insteekmapje voor het uitleenfiche. Heel authentiek, reden waarom ik alles precies zo heb gelaten als het was. (Ik koop trouwens ook liever zwaar misbruikte tweedehandsboeken dan die spiksplinternieuwe waar antiquairs tegenwoordig alleen maar interesse in hebben als je ze wil verpatsen. Waar zijn de rommelzolders, de muffe boekenkelders, de eurobakken en de marktbakfietsen gebleven?)
   Die eerste Russische uitgave is gezet in een lichte schreefletter, anders dan de latere, die een meer gebruikelijke schreefloze en dikkere letter hebben. Vandaar dat ik in het binnenwerk heb gekozen voor de Trinité (MedWid), 20-punts, met afwisselend automatische en 18-punts interlinie (de Russische uitgave wisselt ook van interlinie). De hoofdstukaanduidingen zijn Trinité MedConExp, ook 20-punts, met 10-punts horizontaal aanspatiëren. De voorkant was het lastigst. Eigenlijk zou een tekenaar de letters moeten tekenen. Ik ben na veel uitproberen om zo’n beetje hetzelfde visuele effect te bereiken voor de titel uitgekomen op de circusletter de Rosewood 190-punts (de B is 260-punts), 160-punts interlinie, nog te zwaar eigenlijk, wat ik heb proberen te ondervangen door er drie lichter gekleurde kopieën achter te plaatsen. Voor auteur koos ik de WideLatin, 40-punts, misschien niet verstandig want de brede letter moest ik danig versmallen en naar boven uitrekken: verticaal aanspatiëren 160% en horizontaal 78%. Dan had ik net zo goed iets als Copperplate kunnen nemen. Te laat! De verdubbelde letters in titel en auteur geven een bibberig effect, om aan te geven hoe angstaanjagend Barmalee is en huiveringwekkend het verhaal. (Doboezjinski omlijnt de letters van auteur en titel voor hetzelfde effect.)
   De tekst is overgenomen uit Bij mij op de maan, blz. 224-231, maar ook hier heb ik al sjoppend regels gesplitst en aaneengelast om de tekst mooi in de bladspiegel te krijgen. In de kaart van Afrika heb ik de neushoornstrofe (couplet 6) moeten veranderen om de tekst in de uitsparing te krijgen (de twee uitsparingen in het continent heb ik trouwens ook een fractie vergroot – en elders is hier en daar een tekening iets naar boven of beneden geschoven). In Bij mij op de maan staat: ‘Er kwam een neushoorn met een zitje, Daarop maakten zij een ritje’, dat is hier geworden ‘Op een neushoorn met een zitje Maakten zij een ritje’ – ritmisch zeker geen verbetering, maar opmaaktechnisch helaas nodig.
   Twee andere tekstuele aanpassingen: de zucht die papaatje en mamaatje slaken is nu, omdat de regel aaneengelast en van ritme veranderd is, van een diepe zucht geworden tot een diepe, diepe zucht. Ernstiger is de mandril, die ik in het eerste couplet van het derde hoofdstuk heb moeten omkatten tot chimpansee. De illustratie laat daarover geen twijfel: wat het ook is, het is geen mandril. Het is trouwens ook geen gorilla, die Tsjoekovski heeft. Wie ging hier de mist in? De schrijver of de tekenaar? Tsjoekovski laat de gorilla ook al optreden in het achtste couplet van het eerste hoofdstuk, als het dier vanaf een doorgebogen palmboom de twee stoute kinderen waarschuwt voor de haai Taai-Taai. Op die illustratie zou je met enige goede wil nog wel een gorilla kunnen zien, maar ook daar lijkt de afgebeelde mensaap meer op een chimpansee. Het onderscheid tussen het Russisch en Nederlands is zoölogisch-prosodisch van aard: op gorilla rijmt in het Russisch heel veel en op chimpansee heel weinig; in het Nederlands net omgekeerd. Ik had van de tweede gorilla (duidelijk een ander dier dan de eerste) in Bij mij op de maan een mandril gemaakt omdat het volgens mij twee verschillende personages zijn (de een is vermanend, de ander behulpzaam) en omdat mandril kan rijmen op krokodil. Maar nu er duidelijk een plaatje van géén mandril bij staat, moet dat woord hier sneuvelen en wordt het (dezelfde?) chimpansee als de eerdere palmboombeklimmer, dus van twee gorilla’s worden het nu twee chimpansees.
   Er zijn oorlogen begonnen om minder.

Reacties

Een reactie posten

met onder meer de afgelopen tijd

160 Vintage Vondel

Afbeelding
   Er wordt wat afhertaald.    Eline Veere, Woutertje Pieterse, Saartje Burgerhart.    En neen, dat zijn niet de namen der hertalers.    Dat zijn de namen der boekwerken.    De pieken, de klassieken der Nederlandsche literatuur.    Die niet meer geleezen worden, zo is de vreesch.    Aengesien se curieus ghespelt syn, en non-usansueel woortgebruyk besighen.    Geen koortjen, met of zonder een carillon van bellekens, meder aan vast te knoopen. Segtmen.    En die men is dan vooral de men die het juist wel kan genieten, de neder- en andersoortige landici.    Die voor anderen dochgten – ende sy dochgten: set die dingen over in modern hedendagiaans. Dan zal de lezersschaer toestromen en sy sal juichen en sich vermeien en voller vreugt rond de hervonden boekwerken de ruttiaanse polonaise reidansen. Panta kala lian!    Su...
Meer lezen

440 Voor spek en bonen

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen heb ik gevonden, maar eerst een paar vreemde eenden in de bijt, twee zogenaamde Struwwelpetriaden, dat zijn navolgingen van het onnavolgbare origineel. Honderden zijn er over de hele wereld van verschenen, van een Struwwellise tot een Struwwelhitler en van een Egyptische Struwwelpeter tot een Anti-Struwwelpeter . Het is een genre op zich. Al eerder deed ik op dit blog verslag van de Nederlandse navolgingen van de tien gruwelijke gebeurtenissen uit het oorspronkelijke werk, vanaf blog 326 tot en met 339, te vinden in het register onder het lemma Struwwelpeter, Struwwelpetriaden .    De eerste die ermee begon was Heinrich Hoffmann zelf, die in 1848 als Peter Struwwel een ‘handboekje voor oproerlingen’ u...
Meer lezen

441 Achtmaal Struwwelpeter in het Nederlands, 1848-2000

Afbeelding
Sieh einmal, hier steht er. Pfui! Der Struwwelpeter! An den Händen beiden Liess er sich nicht schneiden Seine Nägel fast ein Jahr; Kämmen liess er nicht sein Haar. Pfui! Ruft da ein jeder: Garst’ger Struwwelpeter!    Acht Nederlandse vertalingen van het titelgedicht heb ik gevonden. Beginnen we met Razoux, de eerste, maar ook de beste? We zullen zien.    In Nederland werden alle tekeningen hertekend, al vanaf de eerste editie (die vreemd genoeg werd geopend met het Zwarte jongens-verhaal); uit de jaren 1860 stamt een opnieuw getekende editie, en in 1898 verscheen er net als in het Duits een jubileum-editie, met de oorspronkelijke (hertekende) tekeningen en de verhalen in de juiste, Duitse volgorde. Hier van links naar rechts: Ziet hier Piet den smeerpoets staan! Ziet dien viezen knaap eens aan! Hij wou, van zijn vingertippen, Zich geen nagels laten knippen Sedert zeker wel een jaar; Ongekamd bleef ook zijn haar. “Foei!” roep ieder die hem...
Meer lezen

442 Van Struwwelpeter naar Ragbolrinus

Afbeelding
   Verstechnisch zijn de Struwwelpeter -gedichten van Heinrich Hoffmann niet heel geweldig. Ze wemelen van de klungelige gezegdheden (expres of niet), van de enjambementen, van vulsels, overbodigheden en van soms leuk (ironisch) maar soms ook vervelend (serieus) gemoraliseer. Maar tegelijkertijd staan er ook een groot aantal memorabele regels in (ook en soms juist klunzige) en zijn de verhalen in al hun achteloze gruwel, hun hilarische onrechtvaardigheid en hun noodlottige tragiek niet stuk te krijgen. De tekeningen erbij doen het hem ook, vooral zijn eerste tekeningen, die nog houteriger zijn dan de tekeningen die hij na tien jaar maakte om de oude te vervangen.    De eerste, anonieme Russische vertaling vertoont veel overeenkomsten met de eerste Nederlandse vertaling van W.P. Razoux. Ze kwamen allebei in 1848 uit, drie jaar na het Duitse origineel en ze werden allebei zo populair dat er aan de naamgeving van de titelheld daarna niet meer getornd kon wo...
Meer lezen

443 Schroef je vaders hoofd niet af

Afbeelding
   Intensieve analyse van de tien Struwwelpeter -verhalen leerde mij dat de leukste en beste de volgende elementen bevatten:    1 Strakke rijmen, strakke ritmes, de eindrijmen met de belangrijkste woorden, grappige formuleringen, geen of nauwelijks vulsels etc. – enfin, de gebruikelijke eisen die je aan kindergedichten mag stellen.    2 Ze liepen allemaal slecht af.    3 Ze bestonden allemaal uit actie! actie! actie! Tussentijdse moraal, geheven vingertjes, mooischrijverij of leukdoenerij waren uit den boze.    4 De verhalen met dialoog staken erbovenuit. Hoe meer er gesproken werd, hoe leuker ze waren – dat werkt bij het voorlezen het beste, en de volwassenen worden er nog vreselijker van (ik denk hierbij aan het verhaal van Wesley Wiebelkont).    5 Het moest niet al te afschrikwekkend waarheidsgetrouw zijn – een zekere (grote) mate van flauwekul was belangrijk: griezelig, maar ook duidelij...
Meer lezen

446 De Geschiedenis van den wreeden Jan

Afbeelding
   Negen echte vertalingen die zich als vertalingen afficheren van Die Geschichte vom bösen Friederich heb ik voor me. De eerste is die van Willem Paulus Razoux (1818-1871), Commies bij de Posterijen te Schiedam, uit 1848. Razoux – De Geschiedenis van den wreeden Jan De wreede Jan, – de wreede Jan, Dat was een regte dolleman. – Ving hij een’ vlieg, die slechte guit, Dan trok hij haar de vleugels uit; Zijn speelgoed sloeg hij kort en klein; Geen’ kat kon veilig bij hem zijn; En hoort eens aan, hoe stout was Jan! Hij sloeg zijn’ lieve zus Marian. Bij zek’re pomp stond eens een hond, Die water slurpte met zijn’ mond; Daar kwam de wreede Jan weêraan, Om met zijn zweep Fidel te slaan. Die arme hond, die jankte zeer, Maar Jan, die sloeg hem telkens meer, En schopte ’t beest wel twintig keer. Hap! – greep hij Jantjen’s kleinen voet, En beet er in tot op het bloed; Jan gilde ’t uit van pijn en schrik, En schreide bêi zijn’ oogen dik. Toen lag men Jan in...
Meer lezen

444 Blijf weg van potten met geblaf

Afbeelding
   Hier moest ik me voornamelijk afgreageren op de eindeloze rij Nederlandse Struwwelpeter -vertalingen en Struwwelpeter -imitaties die zich na een gesplitste vorm van werkwoorden als afblijven , afhouden , afmaken , afpakken niet konden weerhouden om een flinke stevige pijnlijke straf uit de kast te halen: Sinterklaas zei: “tot je straf Gaat er nooit de inkt meer af. Maar, opdat gij ’t wel onthoudt, Neem ik u nog, tot uw straf, Al uw’ mooije speelgoed af.” Caro denkt: een goede straf! Smult en likt de borden af.    In De duimzuiger , hoewel er in het origineel, Die Geschichte vom Daumenlutscher , in het geheel geen sprake van enige straf is, oefent het woord op de vertalers ook een welhaast magische aantrekkingkracht uit: En knipt u met zijn schaar, Reinier! Tot uwe welverdiende straf, Van elke hand het duimpjen af.’ ’t Was met “duimpje-zuig” gedaan. Want hij knipte, welk een straf! Willems beide duimen af! En mama die even uitging ...
Meer lezen

447 De geschiedenis van Hein de Dierenkweller

Afbeelding
   Agatha was het pseudoniem van de zeer productieve kinderboekenschrijfster en -vertaalster Reinoudina de Goeje (1833-1893). Zo productief was Reintje dat haar vertaling van Der Struwwelpeter in de lijst met vertaalde werken op Wikipedia niet eens genoemd wordt, noch op de auteurspagina van de dbnl, noch in haar lemma in het vrouwenlexicon van de knaw. Maar wel, gelukkig, in het door Bea Ros geschreven hoofdstuk over haar in het Lexicon van de jeugdliteratuur . De uitgave, getiteld Domme kinderen , uitgekomen in haar overlijdensjaar 1893, is een zeldzaamheid. Het internet meldt dat hij alleen in de bibliotheek van Middelburg kan worden ingezien. Wat Leonard de Vries kennelijk gedaan heeft, want hij drukt er vier af in zijn Prentenboek van Tante Pau uit 1974. Agatha – Hein de Dierenkweller Hein laat nooit een dier met rust,          Dieren plagen is zijn lust. De angst der moedergans is groot,    ...
Meer lezen

445 Frederik de wrederik gecloseread

Afbeelding
    Die Geschichte vom bösen Friederich heet het tweede gedicht in Der Struwwelpeter van Heinrich Hofmann uit 1845, tenminste als we de volgorde en de samenstelling van de eerste edities buiten beschouwing laten. Maar waarom zouden we die buiten beschouwing laten? Heb ik wat te verbergen soms? De publicatiegeschiedenis van Lustige Geschichte und drollige Bilder für Kinder van 3—6 Jahren , zoals het boek in de eerste incarnaties nog heette, is tamelijk chaotisch. Verhalen werden toegevoegd, er werd hier en daar wat bijgeschreven, en de illustraties bleven ook niet van meet af aan hetzelfde.    In de eerste drie, zovoort vergrepene drukken van de Lustige Geschichte und drollige Bilder opende het vette wrede verhaal over het onhandelbare adhd-patiëntje het toen nog zes verhalen tellende prentenboek. De iconische warkop Struwwelpeter, het voormalige warhaar- en nagelventje, besloot de reis door de rebellenclub.    Die biologerende figuur za...
Meer lezen

448 Wreede Piet

Afbeelding
   F.H. (Frits) van Leent, 1830-1912, schrijver van een slordige 185 kinderboeken, en vertaler-bewerker van klassiekers als Moeder Hubbard en haar Hondje (zie blog 261, De komische avonturen van grootmoeder Helder en haar hond , hier ), De Geschiedenis van Robinson Crusoë , Reisavonturen van Gulliver , Uit het leven van Oom Tom , sprookjes als Roodkapje en verhalen over Reinaert de Vos en Ali Baba .     Piet de Smeerpoes vertaalde hij twee keer, een keer meestal korter dan het origineel (in dit geval niet) en een keer ongeveer gelijkop lopend met het origineel. Het is mogelijk dat de langere versie niet van Van Leent is, maar van een ander; in elk geval heb ik er maar drie gedichten uit gevonden, De geschiedenis van Koen, die op zijn duimpje zoog , Ongehoorzaam Paulientje en De geschiedenis van den vliegenden Robert . Nader onderzoek is geboden.    Hier dus een gedicht uit de kortere versies met dien verstande dat dit gedicht juist lan...
Meer lezen