191 Het verhaal van de slangwerpende apen

   Een gedichtje als een cirkelredenering net zo rond als de in hun staart bijtende slangen die de ringen zijn waarmee het spelletje gespeeld wordt, de slangwerpige ringen zeg maar.
   Als-dan-verhaaltjes zijn leuk want ze kunnen een ongerijmd beeld oproepen. En daarmee iets charmsiaans. Het zou me niet verbazen als het van hem was. Ja, ik weet het bijna wel zeker. Het woord vrolijk komt in zijn titels ook vaak voor.
   De bekendste als-als-als-riposte in het Russisch is: ‘Als-als-als, als er paddestoelen groeiden in je mond, dan was het geen mond maar een hele moestuin.’ Maar dan gerijmd en met een goed ritme natuurlijk.
   Если бы да кабы да во рту росли грибы — то был бы не рот, а целый огород.
   Moet ik ook nog een keer goed vertalen...
   Maar eerst deze.
   Heel lastig! Neushoorn is onmogelijk om op te rijmen.
   Als de neushoorn zitten kon, Tot aan de vroege ochtendzon...
   Ja?..
   Ik denk dat tot de ochtendzon Het spelletje dan doorgaan kon.
   Helemaal niet gek, maar de tweede regel moet iets worden aangepast. Vrolijk spelletje dus:

Als de neushoorn zitten kon,
Zitten tot de ochtendzon,
Ik denk dat tot de ochtendzon
Het spelletje dan doorgaan kon.

   Misschien is Tot aan de vroege ochtendzon toch beter. Ik laat het bezinken.
   Hoe hebben de collega-vertalers zich erdoorheen geslagen? Hans ter Laan heeft Een vrolijk spel:

Als de neushoorn zitten kon
Uren en uren
Zou dit leuke spelletje
Eindeloos duren.

   Die eerste regel is natuurlijk errug goed! Maar dan zakt het, dan kakt het in. Waarom herhaalt hij niet zoals het origineel dat ook doet? Wat is dat voor allergie? Wat is dat voor schijterigheid?
   Schijterigheid is nog wel het ergste in Vertalië.
   Trouwens, hij heeft duren en ik doorgaan. Is duren bij mij misschien ook beter? Doorgaan vind ik kinderspreektaliger, dus ik laat het staan. Bovendien impliceert duren een afloop en doorgaan niet. En heeft duren iets wat ouders zeggen, in de zin van hoe lang moet dit nog duren? (hoor: voor het eindelijk afgelopen is) – een negatieve connotatie dus als het ware.
   Dorian Rottenberg heeft The Jolly Game:

Isn’t it a jolly game?
Rhino seems to think the same.
See how patiently he sits,
Counting misses, cheering hits.

   Heel irritant, die eerste regel, en ook het aanspreken met See geeft me de kriebels. En dat walgelijk brave juichen als er raak gegooid wordt. Andersom was al veel leuker geweest, Cheering misses, counting hits.
   Ein lustiges Spiel heeft Johann Warkentin:

Welch ein schöner Zeitvertrieb,
und das Nashorn ist nicht zornig.
Wenn’s bis morgen sitzen bleibt,
spielen wir das Spiel bis morgen.

   Waar is de grap gebleven? Waar blijft de grap als de grap verdwijnt? Un jeu bien amusant heeft Antoinette Mazzi:

Si le rhinocéros que voilà
Pouvait jusqu’au matin rester là,
Ce jeu, c’est bien certain,
Durerait jusqu’au matin.

   Waarmee van een grappig geformuleerde cirkelredenering of een soort begging the question opeens een volslagen loze mededeling wordt gemaakt. Knap.

   Ik kreeg twee inzendingen. Om te beginnen een curieuze negentiende-eeuwse in de commantaria, ditmaal met een titel, en die titel luidde Rinoceros goedmoedig de klos:

Slangen bijten onvervaard
in hun eigen slangenstaart.
Met de zo ontstane ring
doet de aap zijn apending.

   Het lijkt Van Alphen wel! Zeker in de woordkeus en het narratief. Een woord als onvervaard is prima, als je maar ongeveer kan uitmaken wat ermee bedoeld wordt, en dat kun je hier niet. Er kan netzogoed onverklaard staan of hoogbejaard, hoog te paard, maakt niet uit. Dus waarom onvervaard? Raadsel. En een aap die zijn apending doet – dat klinkt ook naar een moraal, want ja, natuurlijk, hèhè, apen moeten hun apending doen, ze kunnen niet anders, denk je meteen.
   Nu moet ik toch wat algemeens zeggen. Ik hou er niet van, maar ik ontkom er soms niet aan. Want ik zie de vertalingen af en toe op een ongelukkige en nodeloze manier de mist ingaan. Dat komt denk ik hierdoor. Het is de bedoeling dat het leuk is, grappig, memorabel, niet alleen dat de plaatjes worden naverteld. Dan nog liever iets wat nergens op slaat. Niet alleen het verhaaltje zelf en de tekeningen maar ook de woorden van het gedichtje moeten als vanzelf een glimlach op het gezicht toveren. En dan is het niet voldoende om adequaat en volgens de regelen der kunst te vertalen en op je beste best overbrengen wat het verhaaltje is en wat er op de tekeningen staat, maar er moet wat met de tekst gedaan worden, want anders verdwijnt wat grote mensen met een moeilijk woord de poëzie noemen. En poëzie, mag als bekend verondersteld worden, is wat je wint in vertaling, niet verliest.
   De tweede inzending ging alzo:

Dit leuke slangenslingerspel,
daar zou de neushoorn zeker wel
tot ’s morgensvroeg mee bezig zijn,
alleen – dat zitten doet zo’n pijn...

   Leuk is dat het één doorlopende zin is, dat zie je niet zo vaak en werkt best wel goed. De moraal van het pijnlijke zitten is wat jammer, alle moraal is jammer, en ik zou ook iets anders verzonnen hebben voor het woord leuke – waarom al zeggen dat het leuk is? Mag het kleine grut dat zelf niet uitmaken? Dat spel is saai, vreselijk, achterlijk, stom, wreed! Zeg dat liever!

   Volgende. Догадливая лягушка. Dagádlivája ligóésjka. De pientere kikvors (of, in Suske-en-Wiske-sferen, de kiene kikker).

Погибла бы лягушка —
Но хитрость помогла.
Спасла её игрушка,
От гибели спасла.

   Dat wil zeggen. Gedood zou de kikker zijn, Maar sluwheid heeft geholpen. Gered heeft haar een speeltje, Van de ondergang gered.

   Gescandeerd. Pagíébla by ligóésjka – No chíétrest pámaglá. Spaslá jejó iegróésjka, Ot gíébeli spaslá. Rijmschema: abab. Versvoet: trochee.

   Ook dit verhaal komt uit Benjamin Rabier, Les animaux s’amusent uit 1928, waar het Sur les bords de l’étang heet.